در گفت وگو با بلك بلاگ بررسی شد
رشد زیگزاگی علم در ایران دستاوردهای مقاله محوری و گسست دانشگاه از صنعت
بلک بلاگ: در صورتیکه تعداد دانشگاه ها، اعضاء هیات علمی و دانشجویان در ایران رشد چشم گیر داشته، خروجی نظام علم و فناوری بازهم با نیازهای کشور همخوان نیست، رییس انجمن ژنتیک ایران، تاکید می کند که «رشد زیگزاگی» فاکتورهای علمی از مقاله محوری تا ضعف اتصال دانشگاه و صنعت سبب شده مهارت ورزی دانش آموختگان، سهم فناوری در صادرات و نقش بخش خصوصی در تولید دانش عقب بماند و باور دارد بدون بازبینی جدی در سیاستهای آموزش عالی و ایجاد پیوند مؤثر با صنعت، توسعه علمی ایران پایدار نخواهد شد.
به گزارش بلک بلاگ به نقل از ایسنا، به رغم رشد کمّی آموزش عالی در ایران، بخش عمده ای از فاکتورهای علم و فناوری کشور بازهم با نوسان و عدم تعادل مواجه است؛ وضعیتی که به قول دکتر جواد محمدی، رییس انجمن ژنتیک ایران، نتیجه بزرگ شدن بیش ازاندازه برخی شاخصها مانند تعداد دانشگاه ها و ورودی های تحصیلات تکمیلی در مقایسه با رشد ناچیز در شاخص هایی چون اشتغال دانش آموختگان، صادرات فناوری برتر و کارایی نظام مطالعه وتوسعه است.
وی تاکید می کند که «زیگزاگی بودن» این شاخصها نشان دهنده نبود یک سیستم منسجم برای پیوند دانشگاه با صنعت، کمبود زیرساخت های پشتیبان و ضعف در اجرای سیاست هاست؛ مسائلی که اگر حل نشوند، ظرفیت علمی کشور بازهم به محصول و اثر اجتماعی تبدیل نخواهد شد.
رشد زیگراگی در فاکتورهای علم و فناوری
دکتر جواد محمدی، رییس سابق پژوهشگاه ملی زیست فناوری و مهندسی ژنتیک و رییس انجمن ژنتیک ایران در گفتگو با ایسنا با اشاره به اینکه در فاکتورهای مختلف پیشرفت علم و تکنولوژِی، وضعیت کشور حالت زیگزاگی دارد، اظهار داشت: به این معنا که در بعضی شاخصها ما پیشرفت قابل توجهی داشته ایم و در بعضی دیگر، پیشرفت لازم را نداشته ایم. لازم است که با یک نگاه مسئله محور بررسی نماییم و ببینیم در شاخص هایی که پیشرفت چشمگیری نداشته ایم، مشکل ما چیست تا بتوانیم آنها را حل نماییم.
وی ادامه داد: از نظر منابع ورودی به دانشگاه ها در حوزه علم و تکنولوژِی، جایگاه خوبی داریم. وقتی مقایسه می نماییم با کشورهایی مانند ژاپن یا آلمان، ورودی هایمان مناسب است؛ تعداد دانشگاه ها، تعداد دانشجویان و اعضاء هیأت علمی که وارد دانشگاه می شوند، وضعیت مطلوبی دارد. اما مسئله اصلی، خروجی از دانشگاه ها است؛ این که دانش آموختگان چقدر وارد بازار کار می شوند و چقدر می توانند برای جامعه مؤثر باشند و محصولاتی تولید کنند که مسایل کشور را حل کند.
محمدی منظور از خروجی دانشگاه ها را میزان مهارت دانش آموختگان بعد از فارغ التحصیلی و توانایی آنها در حل چالش های کشور دانست و افزود: همین طور این خروجی ها شامل محصولاتی است که در تحصیلات تکمیلی تولید می شوند و قابلیت صادرات دارند. متاسفانه در این شاخصها وضعیت مناسبی نداریم.
وی اشاره کرد: اگر بخواهیم وضعیت را به شکل چندضلعی درنظر بگیریم، می بینیم در شاخص هایی مانند «تعداد دانشگاه ها»، «تعداد اعضاء هیأت علمی» و «تعداد دانشجویان ورودی»، رشد خوبی داشته ایم، اما در شاخص هایی مانند «صادرات با فناوری بالا» یا «میزان اشتغال دانشجویان تحصیلات تکمیلی»، رشد لازم را نداشته ایم. این مورد نیازمند بررسی دقیق برای شناسایی مشکلات و دلیلهای آن است.
این استاد دانشگاه تهران بعضی از دلیلهای ایجاد وضعیت فعلی را عدم همراهی با زیرساخت های پشتیبانی مناسب و نبود بازخوردهای لازم از سایر بخش ها و میزان خروجی ها متناسب با نیازهای جامعه اعلام نمود و افزود: به عبارتی، عدم پشتیبانی مالی و فناوری، عدم بسترسازی برای ورود دانش آموختگان به بازار کار، عدم توانمندسازی دانش آموختگان برای احراز مشاغل تخصصی در رابطه با حوزه تحصیلی و عدم همسوسازی سیاستهای جذب دانشجو با نیازهای جامعه صنعتی و اقتصاد کشور از مشکلات اصلی ماست.
وی ادامه داد: برای حل این مسایل به یک سیستم جامع با تمام ابعاد نهادی، اجرایی و سیاست گذاری نیاز داریم. همین طور نیازمند دیدگاه سیستماتیک و جامعه نگر هستیم تا بتوان همه مؤلفه ها را با هم درنظر گرفت. بعنوان مثال، آیا آمایش آموزش عالی به شکل کامل پیاده شده و با آمایش سرزمینی منطبق است؟ در واقع تناسب میان ورودی ها و خروجی های سیستم علم و فناوری کشور به میزان کافی وجود ندارد و باید اصلاح گردد.
رییس سابق پژوهشگاه زیست فناوری با تأکید بر این که اگر بیش از حد به یک شاخص دقت کنیم و فاکتورهای دیگر را نادیده بگیریم، وضعیت فعلی ایجاد می شود، اظهار نمود: بدین سبب برنامه ریزی جامع مبنی بر مطالعات استراتژیک ضروری می باشد. پیشبرد و ترقی پایدار در حوزه علم و فناوری مستلزم پیگیری، پایش و برنامه ریزی کوتاه مدت و سیاست گذاری بلند مدت است تا بتوانیم گامهای مؤثر برداریم.
وی به تجربیات سایر کشورها اشاره نمود و اضافه کرد: به عنوان نمونه، زمانی که کشور ژاپن را بررسی کردیم، مشاهده شد که آنها در سال ۹۸ رشد خودرا به شکل چندضلعی داشته اند، یعنی در همه شاخصها تعادل و هماهنگی وجود دارد، در حالیکه ما در بعضی شاخصها پیشرفت داشته ایم و در بعضی دیگر نه.
رییس انجمن ژنتیک ایران به جایگاه ایران در بعضی از فاکتورهای علم و فناوری در کشور اشاره نمود و اظهار داشت: شاخص های پیشرفت علم و فناوری کشورها شامل «نسبت تعداد دانش آموختگان تحصیلات تکمیلی به کل دانش آموختگان»، «نسبت تعداد محققان به نیروی کار»، «نسبت کل هزینه های مطالعه و توسعه به تولید ناخالص داخلی»، «نسبت کاربران اینترنت»، «نسبت تعداد دانشجویان به جمعیت کل»، «نسبت صادرات فناوری برتر به کل صادرات صنعتی»، «حجم صادرات با فناوری برتر»، «تعداد کل پتنت ها»، «نسبت مستندات علمی اجرا شده به کل مستندات قابل اجرا» و «تعداد کل مقالات» است. در بعضی فاکتورهای دیگر که نام نبردم، رشد کافی نداشته ایم و این ها نیازمند متناسب سازی رشد است. به عبارتی، اگر این شاخصها را به شکل نمودار چندضلعی درنظر بگیریم، نباید به شکل زیگزاگی باشد، یعنی در بعضی شاخصها رشد کامل داشته باشیم و در بعضی دیگر رشد لازم را نداشته باشیم.
عدم اتصال دانشگاه به بازار کار
دکتر محمدی با تأکید بر نقش بخش خصوصی در پیشرفت علم و فناوری در دیگر کشورها تصریح کرد: این ظرفیت باید مورد توجه قرار گیرد تا فارغ التحصیلان بتوانند به سادگی در بخش خصوصی مشغول شوند و بخش خصوصی هم از دانشگاه ها بعنوان مراکز مطالعه و توسعه و نوآوری استفاده نماید.
این محقق حوزه زیست پزشکی افزود: یکی از چالش ها اینست که با وجود تعداد قابل توجه دانشمندان، بخش خصوصی هنوز نقش خودرا در استفاده از علم و فناوری ایفا نکرده است. دلیل این امر، عدم اتصال دانشگاه به بازار کار و مشکلات اجرایی می باشد. به عنوان نمونه، بخش خصوصی از پرداخت مالیات و ممیزی انسانی (ممیزی که از راه انسان انجام می شود) می ترسد؛ اگر این پروسه به شکل خودکار و سیستماتیک صورت گیرد، سرمایه گذاری در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی بیشتر می شود.
به گفته وی، قوانین برنامه هفتم و جهش تولید، بخصوص مواد ۱۱ و ۱۳، زمینه ارتقاء حضور بخش خصوصی در پیشرفت علم و فناوری را فراهم آورده اند. بخش خصوصی واقعی هنوز به درستی وارد این عرصه نشده و ما باید دلیلهای این غیبت را بررسی نماییم و شرایط را برای مشارکت جدی آنها فراهم نماییم.
محمدی با تأکید بر این امر که باید منابع مالی علم و فناوری تقویت شود، اظهار داشت: قانون برنامه هفتم و جهش تولید در این خصوص تدوین شده اند، اما اجرای صحیح آنها و مشارکت پررنگ بخش خصوصی در دانشگاه ها و پژوهشگاه ها بسیار اهمیت دارد. ایجاد زیست بوم ارتباط دانشگاه و صنعت و پژوهشگاه با بخش خصوصی، کلید توسعه علمی و فناوری کشور است.
رییس انجمن ژنتیک ایران با اشاره به اینکه در صورتیکه فارغ التحصیل دانشگاه یا پژوهشگاه از همان زمان انجام رساله یا پروژه تحصیلی خود بر طبق نیاز صنعت کار کند، فورا می تواند در آن صنعت شاغل شود، اضافه کرد: یکی از اشکالات اساسی، نبود مکانیزم روشن و مشخص برای پیاده سازی موفقیتهای دانشگاه ها در صنعت و حل مسایل جامعه است. همین طور عدم توجه کافی به توانمندسازی دانش آموختگان در مهارت های کسب وکار مانند خلاقیت، حل مسئله و کارآفرینی و عدم استقرار نظام یکپارچه مدیریت علم و فناوری در کشور از موانع اصلی است. سهم کم مشارکت بخش خصوصی در حوزه علم و فناوری هم سبب شده بازار کار مناسب برای فارغ التحصیلان وجود نداشته باشد و همین طور رشته های دانشگاهی با نیازهای صنعت و جامعه تطبیق نیافته اند.
محمدی اشاره کرد: این مسأله خیلی مهم است که دانشگاه ها بدانند صنعت چه نیازهایی دارد و سرفصل های درسی را بر مبنای آن باز تعریف کنند. در بعضی آئین نامه ها اشاره شده، اما اجرای آن حیاتی می باشد. بطور مثال، اگر در یک شرکت دانش بنیان دستگاهی خراب شود، چ و آن شرکت چند مکانیک دستگاه تربیت نکرده باشد، مجبور است از شرکت دیگر نیروی متخصص قرض بگیرد یا حقوق بیشتری بدهد تا آن فرد را جذب نماید که بنابراین تولید یا خدمات شرکت دیگر متوقف می شود. پس باید بر مبنای نیاز جامعه نیروی فنی تربیت شود.
وجود نگاه نابرابر به مقالات
وی یکی دیگر از مسایل موجود در کشور در حوزه علم و فناوری را نگاه نابرابر به مقالات داخلی دانست و اشاره کرد: هرچند آئین نامه ارتقاء، امتیاز مقالات داخلی را برابر با مقالات بین المللی قرار داده است، ولی در عمل هیأت های ارتقاء امتیاز کمتری به مقالات داخلی می دهند. این تناقض موجب می شود انگیزه و ارزش گذاری برای مجلات داخلی کم شود. صنایع هم گاهی خودرا بی نیاز از پژوهش می دانند که این هم چالشی دیگر است.
محمدی تصریح کرد:
اگر مدل حل مسئله در حوزه علم و فناوری این باشد که ابتدا مسایل را شناسایی نماییم، سپس قانون، سیاست و آئین نامه تدوین شود و بعد از آن اطمینان حاصل نماییم که اجرا می شود، خیلی از مشکلات حل خواهد شد. ما قانون کم نداریم، سیاست بالادستی کم نداریم، اما اجرا مشکل دارد.
باید نظامی مبتنی بر تشویق و سپس تنبیه داشته باشیم؛ بعنوان مثال برای نهادهایی که قوانین برنامه جهش تولید یا برنامه هفتم را خوب اجرا می کنند، نظام ارزیابی و رتبه بندی درنظر بگیریم و تسهیلات بیشتری به آنها اختصاص دهیم و بالعکس برای مراکزی که قانون را اجرا نکردند، محدودیت هایی قائل شویم.
منبع: بلك بلاگ
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب