لهجه ها آئینه هویت فرهنگی ایران میراثی زنده که باید پاس داشته شود
به گزارش بلک بلاگ، لهجه ها و گویش های ایرانی نماد هویت فرهنگی و اصالت مردمان این سرزمین اند و حفظ آنها ضامن انسجام اجتماعی و ماندگاری میراث ملی است.
خبرگزاری مهر، گروه استان ها- مرجان سیف الدین: یکی از جنوب ایران، با لهجه ای سرشار از زندگی و شور که هر واژه اش چون نسیم گرم خلیج فارس بر جان می نشست. دیگری، بانویی از شمال، با لهجه ای نرم و لطیف چون نسیم دشت های گیلان داشت. جوانی با لهجه کردی، محکم و استوار، چون کوه های سر به فلک کشیده زاگرس، لهجه ای که هم پای صدای چکاوک های آزاد و پیچیده در دره ها بود، مظهر هویت و غرور اصیل سرزمینی که به زورق زمان چنگ زده است و لهجه اش چون سوغاتی هایش شیرین، لهجه گرم یزدی.
این جمع، تصویری تابناک از تنوع بیکران فرهنگی و زبانی ایران به من داد، گنجینه ای از رنگ ها و صداها که همانند فرشی فاخر، هر تار و پود آن ماجرایی ناگفته و داستانی پر احساس را در خود نهفته دارد. هر لهجه چون قصه ای از گذر زمان، قصری از فرهنگ و اثری از تاریخ است که باید با مهر و حرمت آنها را در دل نگاه داشت و روایت کرد.
ایران، این بوم گسترده فرهنگ ها و لهجه ها، چون گنجی کهن است، گنجی که زبان و گویش هایش، نغمه های ایران را به دنیا سروده اند. هر زبان و هر لهجه، مانند نغمه ای خاص، پیام و معنا را به شنونده ای که دل به آن می سپارد، می رساند. به همین سبب است که هر انسان با لهجه مادری خود آسان تر می تواند دل را به دل ها پیوند دهد و پیام را پر از طعم زندگی و شیرینی ارتباط سازد.
جایگاه و اهمیت لهجه و گویش ها در صحبت های روزانه
لهجه و گویش هر فرد نماد هویت فرهنگی و منطقه ای اوست. این خصوصیت ها به افراد کمک می نماید تا به گروههای اجتماعی و فرهنگی خاصی تعلق داشته باشند و احساس تعلق را تجربه کنند.
مریم عطاری، کارشناس روانشناسی، در اینباره به گزارشگر مهر اظهار داشت: صحبت روزانه با لهجه ها و گویش های مختلف موجب تمایز میان افراد می شود و تفاوت ها را در زبان آموزی و زبان گفتاری به خوبی نشان میدهد.
وی اضافه کرد: این تفاوت ها می توانند نشانه ای از تاریخ، جغرافیا و تجارب اجتماعی غنی افراد باشد، اما برخی افراد امکان دارد کمتر به این ارزشمندی توجه نمایند.
عطاری ضمن اشاره به این که هر گویش حامل تاریخ اجتماعی، سنت ها و دانش محلی است، عنوان کرد: با نابودی گویش ها، بخش بزرگی از این میراث فرهنگی نیز محو می شود.
وی افزود: اضطراب اجتماعی و ترس از پذیرفته نشدن در موقعیت های اجتماعی امکان دارد موجب شود برخی افراد از لهجه و گویش بومی خود که بسیار اصیل و دارای تاریخچه قوی است، کمتر بهره گیرند.
وی که در مصاحبه اش از تکیه کلام، جمله و عبارت های رایج قزوینی و کرمانشاهی استفاده می کرد، افزود: استفاده از لهجه و گویش می تواند ارتباط را صمیمی تر و مؤثرتر کند. مثلا وقتی ما در موقعیت های غیررسمی با لهجه محلی صحبت می نماییم، حس نزدیکی و اعتماد بیشتری را ایجاد می نماییم.
این کارشناس ارشد روانشناسی ضمن اشاره به تأثیر اعتماد به نفس، جایگاه اجتماعی، فرهنگی و مالی در این مورد اظهار داشت: در محیط های رسمی، گویش ها و لهجه ها کمی تعدیل می شوند تا فهم و ارتباط بهتر صورت گیرد، اما بهتر است در محیط های خانوادگی و دوستانه، لهجه و گویش ها حفظ شود.
عطاری تاکید کرد: حفظ لهجه و گویش ها موجب همبستگی فرهنگی و افزایش عزت نفس و تفاهم می شود.
وی ضمن اشاره به تعدادی از دانشمندان ایرانی مقیم خارج از کشور اظهار داشت: زمانیکه این افراد به محل تولد خود بازمی گردند، همان پوشش و گویش محلی خویش را حفظ می کنند. چه بسا خیلی از آنها اهل مناطق محروم کشور هستند، ولی به آداب و رسوم محل زندگی خود پایبند هستند.
وی تاکید کرد: آن چه بیشترین تأثیر را در حفظ و ارزش گذاری لهجه ها دارد، تغییر نگرش و القای حس ارزشمندی به خود افراد است و باید جایگاه افتخارآمیز قومیت خویش را در هویت و فرهنگ ملی برجسته کنند.
مجید اسماعیلی، تهیه کننده سینما و تلویزیون، نیز به مهر اظهار داشت: لهجه ها بخش جدایی ناپذیر هویت فرهنگی هر منطقه اند و از بین رفتن آنها، حس تعلق و انسجام اجتماعی را می کاهد.
وی با اشاره به اینکه تعدادی از هنرمندان، ورزشکاران و دانشمندان را می بینیم که لهجه و اصالت آنها زودتر از نامشان، آنها را معرفی می کند، اضافه کرد: رها کردن لهجه و گویش بومی، به مفهوم گسست فرهنگی و تضعیف هویت منطقه ای و خانوادگی است.
اسماعیلی با قبول این که در بعضی محیط های اجتماعی گسترده پیش می آید که به رسم احترام به جمع برای مفهوم بودن صحبت گفت و گو با زبان و لهجه رسمی باشد، اما در عین حال تاکید کرد: مهم ترین و اولین راه برای حفظ لهجه و گویش، صحبت کردن روزمره با همان زبان بومی در محیط خانواده است، چون این عادت، انتقال طبیعی زبان به نسل جوان را تسهیل و سبب تقویت هویت زبانی می شود.
این کارشناس رسانه ضمن اشاره به پخش سریال های تلویزیونی چون «نون خ» با لهجه ساده و روان کردی، «پایتخت» با لهجه مازندرانی، «سنجر خان» با لهجه کردی، «با جناق ها» با لهجه آذری، «تعطیلات تابستانی» با لهجه یزدی و «قصه های مجید» با لهجه اصفهانی اظهار داشت: رسانه ملی معرفی خوبی در نشان دادن لهجه ها داشته است.
اسماعیلی که اصالت اصفهانی دارد، اضافه کرد: پخش مستندهای ایران شناسی و سریال های تلویزیونی با لهجه ها و گویش های مختلف در سالیان اخیر نقش مؤثری دراین خصوص ایفا کرده است و امید است دیگر لهجه ها و گویش ها هم بزودی پایشان به این رسانه باز شود.
اسماعیلی که در طول سی سال فعالیت خود تهیه کنندگی آثاری چون «دل شکسته» ساخته علی رویین تن، «چراغ های ناتمام» مصطفی سلطانی و «آفریقا» به کارگردانی هومن سیدی را در کارنامه دارد، به رسالت شبکه های استانی اشاره نمود و اضافه کرد: لهجه ها بخش جدایی ناپذیر هویت فرهنگی اند و نابودی آنها حس تعلق و انسجام اجتماعی و هویت منطقه ای و خانوادگی را می کاهد.
برگزاری جشنواره های قومیتی در محیط های دانشگاهی
برگزاری نمایشگاه ها و جشنواره های قومی در آموزشگاه ها و دانشگاه ها همچون اقداماتی است که به حفظ لهجه ها، گویش ها و فرهنگ های بومی کمک می نماید. نمونه بارز آن، «جشنواره ملی فرهنگ و هنر اقوام ایرانی» است که در دانشگاه های کشور برگزار می گردد و هدف آن تقویت انسجام قومی، حفظ میراث فرهنگی مناطق مختلف کشور و ارتقاء تعلق روحی به فرهنگ بومی است.
این جشنواره با نمایشگاه ها، غرفه های استانی، موسیقی محلی، نمایش آئینی، صنایع دستی، غذاهای محلی و آداب و رسوم اقوام، زمینه ای برای آشنایی دانشجویان با فرهنگ های مختلف و لهجه های بومی فراهم می آورد.
ژاله موسوی، کارشناس جامعه شناسی است و مانند دیگر کارشناسان بر این عقیده است که لهجه ها و گویش ها بازتاب فرهنگ شفاهی بومی و ریشه های تاریخی مردم هر منطقه هستند و حفظ آنها با مشارکت خانواده ها به پایداری و ماندگاری این هویت ملی و محلی یاری می رساند.
وی در گفت و گو با گزارشگر مهر تاکید کرد که همه ما باید به تفاوت ها احترام بگذاریم و افزود: از بین رفتن لهجه ها منجر به نابودی خرده فرهنگ ها، کاهش تنوع زبانی و از دست رفتن قسمتی از حافظه تاریخی ملت ها می شود.
وی اضافه کرد: آگاهی و حفظ این گویش ها سبب افزایش همبستگی اجتماعی و تقویت حس تعلق به جامعه و کشور است.
این استاد دانشگاه که اهل ایلام است و در محیط غیررسمی با همکاران و دانشجویان و حتی در منزل به همان زبان کردی (گویش رایج فیلی) صحبت می کند، اظهار داشت: فرهنگ سازی و آموزش احترام به لهجه ها و گویش های محلی، ایجاد محیط های حمایتی و غیر منتقدانه سبب می شود تا افراد با اعتماد به نفس بتوانند لهجه خویش را حفظ کنند.
موسوی که بخاطر همسرش با گویش لری هم آشنایی دارد، برگزاری مستمر نمایشگاه های صنایع دستی، جشنواره ها و رویدادهای بومی در دانشگاه ها به مناسبت های مختلف را مثبت ارزیابی کرد.
وی اظهار داشت: این جشنواره ها علاوه بر حفظ لهجه های محلی، سبب تقویت هویت ملی، افزایش روحیه خودباوری و همکاری میان دانشجویان و یا محل کار با اقوام مختلف می شوند.
وی اظهار داشت: این رویدادها ضمن معرفی ظرفیتهای فرهنگی و هنری اقوام، با محوریت آموزش، پژوهش و کارهای هنری، محیطی برای حفظ تنوع فرهنگی و لهجه ها در دانشگاه ها ایجاد می کنند.
مستند سازی آینده لهجه ها و گویش ها را حفظ می کند
مستندسازی زبان ها و گویش ها به مفهوم ثبت علمی، ضبط صوتی و تصویری و گردآوری داده های زبانی است که امکان مطالعه، حفظ و احیای گویش ها را در مقابل فشارهای جهانی سازی، زبان های غالب و تحولات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی فراهم می آورد.
جواد قارایی، مستندساز و مجری برنامه «ایران گرد»، اظهار داشت: مستند سازی به حفظ هویت فرهنگی، تقویت حس تعلق اجتماعی و ممانعت از نابودی زبان ها و گویش های محلی کمک می نماید.
وی گفت: ضبط گفتار و محاوره طبیعی مردم سبب آشنایی بهتر محققان با ساختار و خصوصیت های زبان ها شده و به گسترش دانش زبان شناسی کمک می نماید.
وی با اشاره به اینکه در هر سفر با تنوع بسیار زیاد گویش و لهجه ها، انواع غذا، لباس و آواهای محلی و ضرب المثل ها و… روبرو می شود، اظهار داشت: ثبت و انتشار این اطلاعات، یکپارچگی ملی را تقویت و تفاوت های فرهنگی را حفظ می نماید و این تلاش ها برای رویارویی با چالش های ناشی از مدرنی سازی و جهانی سازی زبان ها الزامی است.
قارایی به اهمیت خانواده در حفظ زبان مادری اشاره نمود و به نمونه هایی از خانواده های تحصیل کرده که با وجود زندگی در شهر های بزرگ، زبان مادری و پدری خویش را به فرزندانشان منتقل می کنند، اشاره نمود و اظهار داشت: این مساله نشان دهنده باور و تعهد والدین به حفظ میراث فرهنگی زبانی است.
وی باور دارد لهجه ها و گویش ها قسمتی از میراث فرهنگی معنوی ایران هستند و ضروریست مستندسازان توجه ویژه ای به پژوهش و ثبت این تنوع زبانی داشته باشند تا میراث فرهنگی کشور حفظ و انتقال یابد.
اطلس گویش ها یکی از بهترین راه ها برای حفظ گویش ها و لهجه ها
با توجه به این که ایران کشوری چند گویشی و دارای تنوع زبانی بسیار بالاست، مطالعات گویشی موجب شناخته شدن بهتر این گنجینه پرارزش و اهمیت برنامه ریزی و سیاستگذاری زبان شده اند.
فهیمه نقاش زرگر، رییس اداره ثبت و حریم اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان در اینباره اظهار داشت: در دهه ۸۰، کتاب «اطلس گویش ها» توسط پژوهشکده وزارتخانه منتشر گردید که در آن دستورالعمل هایی برای گردآوری گویش ها تدوین و لازم الاجرا شد.
وی در گفت و گو با گزارشگر مهر اضافه کرد: مطالعات گویشی در ایران سبب بهبود چشم گیر در روند مستندسازی زبان ها شده و این مطالعات با روش های علمی، منظم و به روز همراه بوده و از نرم افزارها و تکنولوژی های جدید استفاده می نمایند تا پروسه ثبت و نگهداری گویش ها دقیق تر و کاربردی تر صورت گیرد.
نقاش زرگر با اشاره به اینکه ثبت گویش ها یک نیاز اساسی برای حفظ میراث فرهنگی ایران است اضافه کرد: مطالعات گویشی نوین تلاش می کند واژه ها و داستانهای گویش ها را ثبت کند تا از انقراض کامل آنها جلوگیری شود.
وی بیان کرد: بر طبق این دستورالعمل ها، از ابتدا تا حالا گویش های «ابیانه»، «ولاتی»، «گز»، «میمه ای» و بیانات شفاهی «نیک آباد» ثبت شده اند و گویش های «نائینی»، «خوانساری»، «اردستانی» و «ابوزیدآبادی» آران و بیدگل نیز بعد از طی مراحل لازم ثبت خواهند شد.
وی ضمن اشاره به کارهای مثبت صدا و سیما و مطبوعات در زمینه لهجه ها و گویش ها در شبکه استانی اظهار داشت: گویش ها و لهجه ها جزئی از میراث ناملموس کشور ما هستند و باید برای حفظ و نگهداری آنها در همه حوزه ها خصوصاً در قسمت آموزش و تشکل های غیر دولتی کوشش کرد.
این مقام مسئول توضیح داد: این تشکل ها با برنامه ریز ی و حمایت مردمی، فضای فرهنگی مناسبی را برای توسعه و ترویج زبان ها و لهجه های بومی ایجاد نموده و در مقابل فراموشی و تحلیل رفتن این میراث فرهنگی مقابله می کنند.
نقاش زرگر اضافه کرد: در شهر «گز» استان اصفهان که گویش آن به ثبت ملی رسیده، تعدادی از تشکل های فرهنگی به زبان محلی خود فعالیت نموده و شعرخوانی می کنند که بسیار مورد استقبال اعضا همچون جوانان قرار گرفته است.
وی اشاره کرد: در شهر ابیانه که نخستین گویش ثبت ملی شده است، تمامی اهالی آن در هر جای دنیا و ایران که باشند، هنگامی که به شهر خود برمی گردند، بدون استثنا با همان پوشش و گویش محلی خود صحبت می کنند که نشان از تعصب آنها به اصالت خود دارد.
وی باور دارد آموزش و پرورش بعنوان نهادی آموزشی و تربیتی، در احیای زبان ها و گویش های محلی در کنار زبان رسمی فارسی اهمیت بنیادی دارد و می تواند در کتاب های جغرافیا به مباحث گویش، زبان محلی، میراث فرهنگی و میراث ناملموس شهرها توجه بیشتری داشته باشد.
فرهنگ سازی در خانواده ها برای آموزش زبان مادری به فرزندان
در این گزارش بیشترین چیزی که بسیار مورد تأکید و توجه کارشناسان بود، این بود که نقش خانواده در حفظ زبان و گویش مادری بسیار کلیدی و حیاتی می باشد، چونکه خانواده اولین محیط اجتماعی است که کودک در آن زبان مادری را می آموزد و ارتباط برقرار می کند.
حشمت ایل بیگ، کارشناس خانواده، در اینباره اظهار داشت: والدین باید با گفتگوی مداوم به زبان مادری با کودک، خواندن کتاب ها و داستان های در رابطه با فرهنگ بومی و تشویق کودک به استفاده از این زبان در محیط خانه، بستری مناسب برای تقویت زبان مادری فراهم نمایند که این اقدامات موجب رشد مهارت های زبانی، افزایش دایره لغات و تقویت هویت فرهنگی کودک می شود.
وی که اصالت بختیاری دارد ضمن اشاره به این که در شهر های بزرگ امکان دارد پدر و مادر هرکدام لهجه و گویش متفاوتی داشته باشند، اضافه کرد: این یک مزیت برای خانواده است، چونکه فرزند آنها میراث دار فرهنگی و زبانی متنوع تری خواهد بود و نباید به این بهانه که کودک در محیط شهری بزرگ تر و دورتر از محل تولد پدر و مادر به دنیا آمده است، از یادگیری زبان مادری منع شود.
وی با انتقاد از تعدادی از جوانان و والدین اظهار داشت: تعدادی از آنها بهر دلیلی که به کشور و شهر های بزرگ مهاجرت می کنند از استفاده روزمره لهجه های خود حتی در منزل هم خودداری و یا نسبت به آموزش آن به فرزندان خود کوتاهی می کنند و مشاهدات نشان داده است فرزند خانواده نسبت به لهجه پدر و یا مادر خود بیگانه و نا آشناست و نمی تواند صحبت کند یا متوجه می شوند ولی نمی توانند و یا نمی خواهند صحبت کنند.
ایل بیگ افزود: این در حالیست که زبان مادری فراتر از یک ابزار ارتباطی است و حامل ارزشها، سنت و فرهنگ هر جامعه است.
وی افزود: خانواده با انتقال زبان مادری به کودکان، پیوندی میان نسل ها برقرار می کند و به حفظ میراث فرهنگی کمک کرده و گفتگو و تعامل مستمر والدین با کودک به زبان مادری موجب رشد فکری، هوشی و اجتماعی کودک می شود.
وی باور دارد که کودکانی که به زبان مادری مسلط هستند، به طور معمول در یادگیری زبان های دیگر موفق تر بوده و مهارت های شناختی، حافظه و توجه بهتری دارند و خانواده با آموزش صحیح زبان مادری، پایه های محکمی برای یادگیری های بعدی فراهم می آورد.
ایل بیگ ضمن اشاره به وضعیت مهاجرت خانواده ها به شهرها و کشورهای دیگر تاکید کرد: خانواده ها با صحبت کردن به زبان مادری در محیط خانه و شرکت در کارهای فرهنگی در رابطه با فرهنگ بومی، می توانند این زبان را حفظ کنند و به کودکان کمک کنند تا پیوند عمیقی با ریشه های خود داشته باشند.
تجربه های بین المللی و قوانین جهانی
طبق آمار یونسکو، در قرن گذشته بیشتر از دو هزار زبان و گویش در جهان نابود شده است، خیلی از زبان ها و لهجه های اقوام بومی جهان همچنان در معرض تهدید قرار دارند.
یونسکو پروژه ها و کنوانسیون هایی برای پشتیبانی از زبان ها و میراث ناملموس فرهنگی راه اندازی کرده است. روز جهانی زبان مادری در ۲۱ فوریه برابر با ۲ اسفند هر سال گرامی داشته می شود. این روز توسط سازمان یونسکو در سال ۱۹۹۹ به منظور پشتیبانی از تنوع زبانی و فرهنگی و اهمیت حفظ و آموزش زبان های مادری نامگذاری شد.
هدف کلی این روز ترویج تنوع زبانی و فرهنگی، پشتیبانی از زبان های در معرض خطر فراموشی و انقراض، و تاکید بر حق افراد در داشتن و استفاده از زبان مادری است. همینطور این روز فرصتی است برای افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت زبان بعنوان قسمتی از هویت، تاریخ و فرهنگ هر فرد و جامعه.
احترام به تفاوت ها
احترام به تفاوت لهجه ها اهمیت بسیار زیادی دارد، چونکه هر گویش و لهجه نمایانگر هویت، فرهنگ، تاریخ و تجربه های زندگی مردم آن منطقه است. چون آنها جزئی از تنوع زبانی یک کشور هستند و باید به شایستگی آنها را ارج نهاد.
گویش و لهجه هر فرد نشان دهنده ریشه های جغرافیایی، اجتماعی و فرهنگی اوست و احترام به لهجه یعنی احترام به هویت او، تمسخر یا تحقیر لهجه کسی سبب ایجاد حس حقارت و کاهش اعتماد به نفس می شود و می تواند زمینه ساز تعصب و تبعیض شود و وقتی به این درک برسیم لهجه ها میراث فرهنگی کشور هستند، بهتر می توانیم با دیگران ارتباط برقرار نماییم، تفاوت ها را درک کرده و با یکدیگر همدلی نماییم.
در نهایت، یادمان باشد که لهجه ها بخش زنده ای از هویت و تاریخ مردم اند و احترام به آنها نشانهٔ اخلاق، شعور و انسان دوستی است. حرف آخر اینکه وی که اصالت بختیاری دارد ضمن اشاره به اینکه در شهر های بزرگ امکان دارد پدر و مادر هرکدام لهجه و گویش متفاوتی داشته باشند، افزود: این یک مزیت برای خانواده است، چراکه فرزند آنها میراث دار فرهنگی و زبانی متنوع تری خواهد بود و نباید به این بهانه که کودک در محیط شهری بزرگ تر و دورتر از محل تولد پدر و مادر به دنیا آمده است، از یادگیری زبان مادری منع شود. وی با انتقاد از برخی از جوانان و والدین عنوان کرد: برخی از آنها بهر دلیلی که به کشور و شهر های بزرگ مهاجرت می کنند از استفاده روزمره لهجه های خود حتی در منزل هم خودداری و یا نسبت به آموزش آن به فرزندان خود کوتاهی می کنند و مشاهدات نشان داده است فرزند خانواده نسبت به لهجه پدر و یا مادر خود بیگانه و نا آشناست و نمی تواند صحبت کند یا متوجه می شوند ولی نمی توانند و یا نمی خواهند صحبت کنند. طبق آمار یونسکو، در قرن گذشته بیش از دو هزار زبان و گویش در جهان نابود شده است، بسیاری از زبان ها و لهجه های اقوام بومی جهان بازهم در معرض تهدید قرار دارند.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب