عروسک های خیمه شب بازی از گذشته تا امروز
به گزارش بلک بلاگ، قزوین یک مدرس و کارشناس تئاتر در رابطه با روند احیای عروسک های خیمه شب بازی اظهار داشت: از اواخر دهه ۷۰ مبحث احیای عروسک های خیمه شب بازی در شورای تئاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان عنوان شد و در نهایت امروز بخشی از مراحل احیا با موفقیت انجام شده و امیدوارم پروژه دوم این امر هم به ثمر بنشیند.
خدیجه مهدوی در گفتگو با ایسنا اظهار نمود: خصوصیت های تمدن، فرهنگ و هنر غنی ایرانی را باید در منشور رفتارهای آئینی و نمایشی ایرانی ها جستجو کرد. ایرانی ها جزو معدود جوامعی بودند که از هزاره های دور آئین مهر را بعنوان اولین شیوه زندگی معنوی و الهی تجربه کردند و پس از آن با دین زرتشت و تبعیت از پیامبر ایرانی و کتاب آسمانی و سپس اسلام بعنوان کامل ترین دین، هدایت شدند و مراتب تکامل معنوی و مذهبی خودشان را در کنار کنش های آئینی و سنتی در تمام مراتب زندگی فردی و اجتماعی، تجربه کردند.
وی ادامه داد: با همین سابقه چندین هزار ساله در رفتار الهی ایرانیان، کنش های زیست آنها هیچ وقت از آئین های روایی و نمایشی جدا نبوده است. هم اکنون ما این واژه ها را «سنن» می نامیم که از آئین های روایی و نمایشی جدا نبوده است و بنابراین در کتب تاریخ هنر جهان وقتی که فصل کتب پژوهشی در دسترس ما ایرانی ها قرار می گیرد در یکی از اصلی ترین بزنگاه ها، تاریخ نویسان، پژوهشگران، باستان شناسان و آن هایی که در این حوزه گامی برداشته اند به شیوه های زیست آئینی و رفتارها و کنش های آئینی مردمان ایران زمین متمرکز شده اند.
این هنرمند ضمن اشاره به انواع نمایش در ایران، بیان نمود: نمایش سنتی و عروسک خیمه شب بازی با قدمت بیشتر از هزار سال در تاریخ هنرهای نمایشی ایران در حوزه نمایش های کودک و نوجوان می درخشد و اگر تاریخ را واکاوی نماییم می بینیم که در گذشته ای نه چندان دور اهمیت و اثرگذاری خاصی هم در بین بزرگسالان داشته است.
وی ضمن تاکید بر اهمیت و جایگاه خیمه شب بازی در فرهنگ و هنر ایران زمین، افزود: شاید امروز عموم مخاطبان در رویارویی با نمایش خیمه شب بازی، این نمایش سنتی را مخصوص کودکان یا نوجوانان بدانند اما در سده های پیشین اجرای نمایش خیمه شب بازی بعنوان یکی از انواع نمایش ها برای گروه مخاطبان بزرگسال به علت اصالت، قدمت و محوریت خاصی که داشته انجام می شد.
این مدرس و کارشناس تئاتر اظهار داشت: تولید و اجرای این گونه نمایش در گذشته را میتوان در خانواده های دربار و اشراف رصد کرد به این صورت که هنرمندان این گونه نمایش ها در جشن ها و شادی ها و مناسبت ها، در فضای کمدی یا فضای نقادانه برای بازتاب مطالبات مردمی از هنر نمایش استفاده می کردند.
وی تصریح کرد: به همین علت بدون شک هنر نمایش سنتی خیمه شب بازی همواره یکی از مهم ترین شیوه ها و گونه های تولید آثار نمایشی در تاریخ هنر نمایشی ایران به حساب می آید که برداشتی از شخصیت های واقعی داشته و با انتقال به درون خیمه و امر بداهه نمایشی جذاب برای مخاطبین اجرا می شد.
این فعال فرهنگی خاطرنشان کرد: تاکید می کنم جایگاه و حضور هنر نمایش سنتی خیمه شب بازی، در عمق فرهنگ ایران زمین و اشعار شعرا و روایت نویسندگان خود تاریخ سند و محوریت اصل این گفتار و گفتمان است. در این خصوص میتوان به سفرنامه نویس فرانسوی اشاره نمود و اگر اشتباه نکنم ژان شاردن، در سفری که به ایران داشت در کتاب سفرنامه خود، به اجرای نمایش عروسکی خیمه شب بازی در میدان نقش جهان اصفهان پرداخت و این می تواند اهمیت و جایگاه این هنر را برای ما روشن کند.
این مدرس و طراح بیان نمود: به این نکته هم اشاره کنم که خیمه شب بازی ما بیشتر تحت تاثیر خیمه شب بازی کشور هند است؛ آن هم به خاطر جاده ابریشم که به ایران آمده بود و شاید بیشتر از هزار سال سابقه داشته باشد که با عنایت به تاثیر و اهمیت هنر خیمه شب بازی که شاعران و عارفان به این مقوله اشاره داشته اند چون نظامی گنجوی که در یکی از داستان هایش از زبان بهرام گور آن شعر معروف «شش هزار دستان ساز، مطرب و پای کوب و لعبت باز، گرد کرد از سواد هر شهری، داد هر بقعه را از آن بهری، تا به هر جا که رخت کش باشند، خلق را خوش کنند و خوش باشند» سروده است.
وی تاکید کرد: اگر بخواهیم از پدر نمایش خیمه شب بازی در ایران نام ببریم باید از «کاکا محمد شیرازی» که در دوره قاجار زیست می کرد یاد نماییم. وی پنج فرزند پسر داشت که یکی از این پسرها به نام «کاکا حسین» در این حوزه میراث دار پدر شد و در هنر خیمه شب بازی فعالیت و علاقه نشان داد. لوطی حسین خودش ۲ پسر به نامهای اکبر و اصغر داشت و آنها ادامه دهنده میراث اجدادی خود شدند که البته عروسک هایی به آنها رسید.
مهدوی اظهار نمود: اصغر که روی این هنر تأثیرگذار بود از روی بی اطلاعی عروسک هایی که ارزششان بیشتر و قدیمی تر بود به برادرش داد. اکبر هم که در آن زمان بیمار و نیازمند به پول بود تصمیم گرفت که این عروسک ها را بفروشد.
آغاز احیای عروسک های خیمه شب بازی
ایشان در ادامه در باب تصمیم گیری درمورد احیای عروسک های خیمه شب بازی اظهار داشت: تقریبا اواخر دهه ۱۳۷۰ هجری شمسی، در زمان مدیریت آقای داوود کیانیان در تئاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، شورایی داشتیم متشکل از اساتید خبره، در آن شورا بنده با عنایت به علاقه و پژوهش در جهت هنر آئینی و سنتی و اطلاعی که از این عروسک ها به عبارتی گنجینه با ارزش فرهنگ و هنر این سرزمین داشتم بعنوان گفتار و طرح مبحث احیا را عرضه دادم.
این کارشناس تئاتر اظهار نمود: در ادامه با عنایت به حمایت و پیگیری مدیریت آن زمان و معاونت تولید آقای رحمانی و تشویق استاد ارجمندم زنده یاد دکتر سعید کشن فلاح که از اعضای زبده شورا در آن زمان بودند و دلشوره از احتمال فروش یا به دست افراد غیر متخصص این عروسک ها و به خطر افتادن عروسک های خیمه شب بازی با طرح و نظر عرضه شده برای احیا و نگهداری این میراث، موافقت شد و عروسک ها با رقمی بین ۲/۵ تا ۳/۵ میلیون تومان خریداری شد.
وی تصریح کرد: از آن زمان تا کنون با عنایت به دغدغه ام در حوزه تئاتر، همواره جای عروسک های خیمه شب بازی را در جهت فعالیتهایی فرهنگی و هنری خالی می دیدم. ترسی داشتم از اینکه، نگاه خاص و پرارزش و گنجینه بودن این میراث به بهانه های مختلف به خطر افتد.
مهدوی بیان نمود: برای شروع مجدد احیا و باززنده سازی این عروسک ها طرحی عرضه شد که بتوانیم از آن به نحو شایسته و بایسته ای بهره برداری نماییم و بتوانیم با استفاده از این گنجینه، فعالیتهای فرهنگی و هنری برای کودکان و نوجوانان را از دریچه هنر، آموزش و تعلیم دهیم.
این هنرمند خاطرنشان کرد: بخشی از این عروسک ها را بدون هیچ گونه اعمال تغییری به موزه ملی هنر و ادبیات کودک و نوجوان کانون انتقال دادیم اما بخش دیگر متأسفانه در شرایط نابسامان و در معرض خطر و بدون هیچ ثبت و شماره اموال بود، ازاین رو از اواخر سال ۱۳۹۸ درست در شرایط سخت همه گیری کرونا که همه چیز در خموشی چون مرگ بود بر این شدم که جدی بدین امر نگاه کنم بنابراین با بازدیدی که از موزه عروسک های خیمه شب بازی جناب آقای ستاری و موزه ملی هنر و ادبیات کودک و نوجوان سرکار خانم اطهری داشتم، ضمن برگزاری جلسات مختلف مصمم شدیم این گنجینه را شناسنامه دار نماییم.
وی اظهار داشت: در این خصوص مواردی همچون نسخه برداری، مستندنگاری، عکاسی، مرمت و ثبت در دستور کار قرار گرفت و در این امر مهم جناب آقای ستاری به علت سابقه تدریس و البته تخصص خانوادگی در حوزه خیمه شب بازی بسیار کمک کردند و بی هیچ چشم داشت مالی تا این تاریخ در سال ۱۴۰۲ در خدمت این پروژه بودند.
این هنرمند خاطرنشان کرد: برای نخستین بار در کشور چنین حرکتی مهم با ثبت ملی صورت گرفته است و با ساماندهی این عروسک ها دانشجویان و فرهنگ دوستان علاقه مند می توانند در بستر فرهنگ و هنر از آنها خوراک فکری و ذهنی بگیرند و این مورد دائم در ذهن من جولان می دهد که باید بتوانیم این عروسک ها را که سفیران فرهنگی ما هستند به یک آرامش و جایگاه قابل قبول برسانیم، به جایگاهی برسانیم که بعد بتوانیم از آنها بهره گیری و استفاده کامل ببریم ضمن این که ضمن امیدواریم پروژه دوم این امر هم با موفقیت به ثمر بنشیند.
او در آخر ضمن اشاره به این که در سال ۱۴۰۰ ثبت مجموعه عروسک های خیمه شب بازی از جانب سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور جامه عمل پوشید و از آن عروسک هایی که وجود داشت ۴۶ عروسک در ارتباط با اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی بودند و همان گونه که عرض کردم متعلق به «لوطی حسین» فرزند کاکا محمد شیرازی از پیشکسوتان هنر خیمه شب بازی در ایران بود که از جانب کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خریداری شد و حالا با تلاش ها و پیگیری هایی صورت گرفته به موزه ملی هنر و ادبیات کودک و نوجوان کانون انتقال پیدا کرد و امیدواریم مستندنگاری مرحله دوم این طرح نسبت به مرحله اول راحتتر صورت گیرد و امروز خوشحالیم این فعالیت ها و این ثبت ملی، نشان و امتیاز برتر موزه ملی هنر و ادبیات کودک و نوجوان کانون شده است.
منبع: بلك بلاگ
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب