گفت وگوی مهر با سجاد صفارهرندی
فلسفه تاریخ در واقع كلان روایت پیشرفت غرب است
صفار هرندی اظهار داشت: مسئله پیشرفت در جامعه ما دست کاری و از حالت طبیعی و نرمال خارج شده است، آن هم ذیل یک فضای تبلیغی، رسانه ای، گفتاری خاصی مداما دارد گفته میشود که بدبختی، داری عقب می مانی
خبرگزاری مهر، فرهنگ و اندیشه: انقلاب اسلامی ایران در حالی به گام دوم خود وارد می شد که ورود به این مرحله، مستلزم تجربه نگاری دست آوردها و پیشرفت های سالهای پس از انقلاب، بمنظور رسیدن به الگوی پیشرفت بومی و درس آموزی از تجربیات گذشته می باشد، به همین دلیل نگاه به تجربیات گذشته، روشن کننده مسیر پیشروی ما خواهد بود. در همین راستا انجمن روایت پیشرفت، گفت وگوهایی درباره روایت پیشرفت ایران را با نویسندگان کتاب های حوزه تجربه نگاری پیشرفت برگزار می نماید.
در دومین گفتگو محمد نمازی دبیر جایزه کتاب روایت پیشرفت به همراه سیدمحمدجواد مدنی با سجاد صفارهرندی که داور نخستین دوره جایزه روایت پیشرفت هم هست به صحبت نشسته است که متن آن بصورت اختصاصی در اختیار خبرگزاری مهر قرار گرفته است. نخستین گفتگو با میلاد حبیبی، نویسنده کتاب «آرزوهای دست ساز» را اینجا و دومین مصاحبه را با فائضه غفارحدادی نویسنده کتاب خط مقدم را اینجا بخوانید.
نمازی: با تشکر از شما که این وقت را در اختیار ما گذاشتید، خب شما کم و بیشتر از کارهای ما آگاه بودید، از چند سال پیش یک برخی از مجموعه های مختلف شکل گرفتند و نوعی هم افزایی رخ داد بین فعالین این حوزه که نخستین کار اجرایی که قرار شد صورت گیرد، جایزه کتاب روایت پیشرفت هست. مجموعه اهدافی داشتیم که اولا رصد نماییم بدانیم در این عرصه چه آثاری وجود دارد اصلا، بعد هم کار رسانه ای که اصلا این مساله روایت تجربیات خصوصا تجربیات جریان ساز روایت شود، الزاما هم این تجربیات تجربه موفقیت نیستند، گاها تجربه شکست هستند، نیاز هست برای این کتاب ها یک جریان سازی شود، برخی از کتاب ها نیاز به بازنویسی یا حتی بازنشر دارند.
صفار: اولا متشکر هستم بابت توجهی که به این حوزه مغفول دارید شما، از ابتدا که مطرح کردید در این رابطه قصد صحبت دارید، خود من سوالاتی داشتم که انشالله در اثنای صحبت، مطرح خواهم کرد و نظرم را مفصلا نسبت به این حوزه و لزوم توجه به آن بیان خواهم کرد.
نمازی: شما بعنوان داور حوزه فرهنگی این دور از رویداد، احیانا قسمتی از کتاب ها را مطالعه کردید، احیانا سوالی در ارتباط با اصل بحث پیشرفت در حوزه فرهنگ و هنر، یا ابهامی در ارتباط با کتاب ها ندارید؟
صفار: من یکی از نکاتی که داشتم این بود و میخواستم مفصلا صحبت نماییم این بود که مفهوم پیشرفت در حوزه فناوری، اقتصاد، دفاعی و.. خیلی راحت تعریف پذیر هست و می توان برای آن شاخص تعریف کرد، ملاک هایی تعریف کرد و گفت پیشرفت یعنی این اما در حوزه فرهنگ تطبیق مفهوم پیشرفت یک مقدار سخت هست اگر نگویم غیرممکن هست، به ویژه باتوجه به همین کتاب هایی که داوری می نماییم، یک موقع هست می خواهیم بگویم یک اثر تا چه اندازه تاریخ معاصر را خوب ذیل زندگی یک نفر بیان کرده، ارزش ادبی خوبی دارد، جذابیت رسانه ای و سرگرم کنندگی دارد و... اما روایت پیشرفت اینجا کمی ابهام پذیر است، دقیقا چطور با مفهوم پیشرفت تطبیق پیدا میکند، حالا نمیدانم شما از این منظر به قضیه نگاه کردید یا نه.
نمازی: نه به این جزئیات که بگوییم پیشرفت در حوزه فرهنگی چه مفهومی پیدا می کند، حالا آن چیزی که توی ذهن ما هست مفهوم کلی پیشرفت هست و در این عرصه ها برای من یک جورهایی بحث بدیهی هست، یعنی می فهمم یعنی چه و منظور چیست، به صورت مثال با تعریفی عام در حوزه تربیتی اگر ما چند حرکت آموزشی درست داشته باشیم این را پیشرفت میدانیم و هر حرکت رو به جلویی را پیشرفت تلقی میکنیم.
صفار: اجازه دهد کمی پیچیده تر صحبت نماییم، به صورت مثال آقای راغب( مبحث کتاب بانگ آزادی، از کتاب های حوزه فرهنگی رویداد) یک دوره اوجی داشته در ساله ای ابتدایی جنگ و انقلاب که تعداد زیادی از سرود های اول انقلاب را ایشان ساخته اند، اما در سالهای بعد، از متن به حاشیه رانده می شود ایشان، تحولات حوزه موسیقی رخ می دهد و آثار جدیدی ایجاد می شود و سلیقه مخاطب اصلا تغییر پیدا می کند، خب هم اکنون اینجا پیشرفت رخ داده یا عقب گرد صورت گرفته؟ یعنی در یک لحظه ای یک اتفاق خوب در قضیه فرهنگی می افتد، خب نفس این مسئله خوب است، در اقتصاد می توانیم بگوییم اگر از نقطه A به نقطه B رسیدیم، پیشرفتی رخ داده، اما در فرهنگ قضیه به این صورت تک خطی نیست، یک حالت سینوسی وجود دارد، که همزمان یک قصه در حال اوج و یک قصه در حال فرود آمدن هست و نمی گردد اظهار داشت که ما داریم مداما پیشرفت می نماییم، چون یک سری کارهای خوبی که زمانی انجام شده زمانی موفق بوده و بعدا شکست خورده، دوره اش شاید گذشته، مثلا فیلمساز جوان انقلابی که هم اکنون آقای مهدویان باشند، در کارهای انقلابی ای که زمانی ساخته بود نسبت به کارهای انقلابی حاتمی کیا در دهه 60 و 70 ساخته بود باید بهتر باشد حتما، تا بگیم پیشرفت رخ داده؟ من به صورت کلی با مدل قله – دامنه ای فکر میکنم، یعنی یک قله ای هست.
مدنی: ما به تجربه کار داریم نه برآیند زندگی یا آینده آن تجربه، یعنی اگر کتاب روی تجربه دست میگذارد، موضوعیت برای ما همان تجربه هست، حال اگر قله را روایت میکند آن کتاب خب هست در آثار روایت پیشرفت.
نمازی: یک شاخصی که ما تعریف کرده ایم، تجربه جریان ساز هست، حالا در مورد آقای راغب تا حدی شاید موسیقی ای که نامش موسیقی انقلابی باشد جریان را ایشان ایجاد کرده، حالا این روند بعدا ادامه پیدا نکرده است
صفار: خب من معتقد نیستم که از بین رفته، چون در دهه 90 یک پدیده ای به نام حامد زمانی وجود دارد، که پیرو آقای راغب هم نیست و با یک سبک دیگری هست، البته شاید ایشان را باید با آقای گلریز مقایسه نماییم شاید نقشی که آقای زمانی در دهه 90 داشته آقای گلریز در دهه 60 داشته اند، نمی توان هم اظهار داشت که زمانی تکامل یافته نسخه گلریز هست، با هم فرق دارند، ولی نقشی که ایفا می کند، اینکه هم در زبان و هم در ریتم با وقایع روز انقلاب ملودی ساخته؛ خب برای من تجربه موفق فرهنگی کاملا روشن و بدیهی هست، آن چیزی که من را گرفتار ابهام میکند مفهوم پیشرفت هست، همین بحثی هست که مداما درگیریم، مقام معظم رهبری میگویند در مباحث دینی و معنوی پیشرفت داشتیم، عده ای می گویند وضع حجاب را ببینید، ساسی مانکن گوش می دهند جوانان، باز در مقابل گفته میشود هیئات، مناجات ها، زیارت جمکران و.. را ببینید و این داستان هم تمام نمی گردد.
در اقتصاد یک متری هایی مثل جی دی پی، سرانه و... داریم که می شود محاسبه کرد حجم اقتصاد، منابع، توزیع عدالت و.. را بررسی کرد، فرهنگ چنین دما سنج هایی ندارد، چون ماهیتش ماهیت پیچیده تری دارد، مقصود من از بیان مسئله این نیست که اصلا من با این کار موافق نیستم، صرفاً خواستم پیچیدگی های داستان را مطرح کنم تا یک وقت ذهنیت های ما با هم متفاوت باشد.
نمازی: ما اصلا به همین دلیل مزاحم شما شدیم تا در مورد ابعاد مختلف بحث پیشرفت و پیچیدگی های بحث پیشرفت با هم صحبت نماییم. پیش تر هم پیش چند نفر از داوران حوزه فرهنگی رفته بودیم.ما کوشیدیم در ترکیب داوران یک نفر متخصصص باشد، یک نفر رسانه ای، یک نفر نویسنده باشد؛ خب با این ترکیب، هریک از داوران از منظر خود به بررسی آثار می پردازند، مثلا همین آقای محمدیان که داور حوزه علم و فناوری ما هستند، چون در حوزه کودک کار می کنند، خب می خواستیم ایشان را از منظر تخصص خودش به صورت مثال درگیر با حوزه علم و فناوری نماییم.
صفار: بسیار رویکرد هوشمندانه ای را اتخاذ کردید.
نمازی: خب ما یک سری بحث های نظری داریم، که جدی هم هست، در زمانه ای که جامعه به سمت نا امیدی رفته و همه به خاطر شرایط اقتصادی شاکی هستند، یک مقدار حرف زدن از پیشرفت سخت هست، بیشتر خواستیم در مورد مبانی و نظریه روایت پیشرفت صحبت نماییم، پس یک بحث کلی همین هست که آیا پیشرفت رخ داده یا نه مثلا یا در یک جا پیشرفت بوده در جاهای دیگر نه.
مدنی: مضاف بر این نکته، یک بحثی هم هست که با همه داوران نمیتوان بیان کرد اما با شما، حسب رشته مطالعاتی شما می توان این بحث را مطرح نمود، بحث این هست که دو نگاه وجود دارد، یک نگاه توسعه محور به مقوله پیشرفت هست و یک نگاه پیشرفت محور صرف، خب نقدی که از جانب طرفداران نگاه توسعه محور هست این است که پیشرفت های شما، سازمان یافته یا سیستماتیک نبوده، قائم به فرد و تجربه محور بوده صرفا، شما آیا این صدمه را وارد می بینید؟ و اگر تایید می کنید چطور راه گذاری از آن می توان پیدا کرد، چون بالاخره یکی از چیزهایی که دنبالش هستیم تجربه عبرت آموز هست، یعنی به قول شما سینوسی هست برآیند تجربیات، حتی ممکن هست منجر به موفقیت نبوده باشد و تجربه در یک مقطعی منجر به شکست شده، خب طبیعتا آن بعد درس آموزی و عبرت آموزی که بگوییم باشد، یک صدمه شناسی ای کردیم، حالا برای این صدمه یک راه درمانی باید معرفی شود.
صفار: من ابتدا از آن نکته ای که گفتید شروع کنم، اینکه پیشرفتی که رخ داده سستماتیک نبوده، قائم به فرد بوده و گاها تصادفی بوده، من با این حرف موافقم مجموعا، چون به هر حال همه اتفاقات در بستر یک موقعیتی کلی ای رخ می دهند، اما معتقدم بسیاری از اتفاقات مثبت، الزاما حاصل برنامه ریزی و تدبیر و برنامه ریزی های کلان آنچنانی هم نبوده اند و این شاید اشکال هم نباشد، من معتقدم خود تجربه غربی ها را هم اگر ببینیم، متاسفانه چون تصور نادرستی از آنها داریم، فکر می نماییم فرایند تاریخی ای رخ داده، اقدامات شان، پیشرفت هایشان با حساب کتاب های طولانی مدت و از قبل طرح ریزی شده بوده و برای چند قرن آینده این ها برنامه ریخته بودند، اما در حقیقت تاریخ نشان میدهد این طور نبوده اصلا، لااقل در مراحل آغازین به هیچ وجه این طور نبوده، مثلا در قرن هفده و هجده، پیشرفت ها و تحولات رخ داده تا حد زیادی حاصل نبوغ ها و تصادف ها بوده واقعا، اینطور نبوده، حقیقت این است که بسیاری از پیشگامان تمدن غربی آن چیزی که بعد ها رخ داد را هم در خواب نمی دیدند، بعضی وقتها گاهی چنان روایت می نماییم تاریخ غرب را گویا یک فیلسوفانی نشسته اند طرحی را ریخته اند و این طرح ها را بقیه عملی کرده اند؛ منتها نکته اصلی این هست که این کارهایی که از نبوغ ها و خلاقیت های فردی و گروه ها یا حتی حاصل بخت و اقبال و تصادفات حاصل میشود را تلاش کردند مورد تامل قرار بدهند و مبحث صورت بندی نظری بکنند آنها را؛ یعنی استقرایی نظریه پردازی کردند، یعنی علم اقتصاد جدید نیامد نظام سرمایه داری جدید را بنیان گذاری کند، این نظام در عمل توسط یک سری سوداگر و صنعت گر و.. به وجود آمده بود بعد امثال ریکاردو و دیگر اقتصاد دانان آمدند و در مقام تبیین مکانیزم های عملکرد این نظام اقتصادی را صورت بندی کردند، سر و شکلی به آن دادند و یک دستگاه مفهومی ایجاد کردند و بعد با این دستگاه توانستند یک کار سیاستگذارانه بکنند؛ ولی یک چیزی هست که چه میشود که این خلاقیت ها و جوشش ها زیاد میشود، به این خاطر هست که آن دوره یک روحی دارد، مثلا در قرن شانزده این طور نبود که نقاش رنسانسی با بانکدار ونیزی با فیلسوف آلمانی با هم ارتباط داشته باشند اما خروجی کارشان نشان میدهد با هم همگرا هستند همگی، من معتقد به یک روحی هستم و معتقدم این روح هم با مختصات خودش در انقلاب اسلامی وجود داشته و این همان چیزی هست که ولو بی ربط اما پیوند میدهد حاج قاسم را با شهید فخری زاده با حسن روح الامین و.. و اینها را با یکدیگر مرتبط میکند.
مدنی: پس شما به یک روح فلسفی قائل هستید؟
صفار: من یک مقدار داستان را الهیاتی می بینم. معتقد هستم این اتفاق یک نفحه هست، روایتی هست از حضرت رسول، که میفرمایند: "فی ایام دهرکم نفحات الا فتعرضوا لها" ؛ در دوران هایی نفحاتی وجود دارد که انسان ها را با خود میبرد و این پدیده در تاریخ پس از انقلاب ما بوده و باید این را بفهمیم و معرفی نماییم، نه فقط بعنوان یک ابزار تبلیغاتی بلکه همانطور که در ارتباط با علوم انسانی هم گفتم میتواند یک دستگاه مفهومی بدهد که با آن بتوان تدبیر و اداره بکنیم.
سنت ما هم در برهه انقلاب شخم زده شد کاملا، شکل جامعه تغییر پیدا کرد، سنت های هزار ساله ای متروک شد. پس من قائل نیستم که دیر شده و معتقدم که این اتفاقات به تدریج رخ میدهد، پس نمیشود انتظار داشت در طول صرفا40 سال یک هویت تمدنی کاملا مستقلی شکل گیرد. تاریخ آنها هم بالا پایین داشته، جنگ های بزرگی بوده که چند بار کل اروپا صاف شد، افکار محافظه کار، فاشیسم و.. پدید آمده، پس نمیتوانیم بگوییم یک روند پیشرفتی بدون توقف بوده، اما پس از چند قرن که هم اکنون برآیند را نگاه میکنیم میگوییم که یک تحولی در تمدن غربی رخ داده، اما یک فرد فرانسوی چهل سال پس از انقلاب فرانسه پشیمان و سرخورده از انقلابی بود که رخ داده بود و تلاش شان این بوده که کاری کنند باردیگر این انقلاب تکرار نشود. پس مفهوم پیشرفت در این ساحتی که من می بینم یک مفهوم بزرگ مقیاسی هست واقعا، باید در یک چشم انداز بزرگ قرنی کاملا به آن نگاه کرد، برای همین سخت هست دیگر.
مدنی: یک مسئله هست، میگوییم غرب مسیری را برای ساخت تمدن خود طی کرده با تمام فراز و فرود هایش، سوال من اینجاست که در غرب مفهوم یا جریانی برای روایت پیشرفت وجود داشته؟
صفار: من معتقدم در مورد غرب، روایت پیشرفت ستون فقرات قضیه بود، یک کتابی هست به نام اندیشه ترقی که انتشارات امیر کبیر چاپ کرده، که میگوید چطور مفهوم پیشرفت یا ترقی به مثابه یک فرایند سبب شد یک روزگار جدید آغار شود و چگونه این فرایند مفهوم مدرنیته را ایجاد کرد، خب این مسئله کاملا در فیلسوفان تاریخ هم مشهود هست، طبیعتا آنها اسمش را روایت پیشرفت نگذاشتند، اسمش را فلسفه تاریخ گذاشتند، فلسفه تاریخ در حقیقت کلان روایت پیشرفت غرب هست و میگوید ما ادامه تلاش هایی هستیم که بشر از غار آغاز کرد و به اینجا رسیدیم، پس ما پیشرفت کردیم و اکنون پرچمدار تاریخ هستیم.
مدنی: پس نگاه شان به تاریخ، تک خطی هست و میگویند آن بشری که در غار بود یک مسیری را طی کرد که باید به ما می رسید.
صفار: خب شما برای روایت پیشرفت لازم هست یک خط ترسیم کنید، که یک نقطه صفر داشته باشد، لحظه آغازی داشته باشد، نقطه آفرینشی داشته باشد و نشان دهد که این فرآنید چطور طی شده، من فکر میکنم در نسبت با مسئله حتی تشیع و موقعیت تشیع از یک گروه محدود و زیر زمنینی تحت فشار در طول تاریخ، تا لحظه ای که در صفویه یک جامعه و دولت شیعی مقتدری را تجربه میکنیم، که نقطه بعدی آن انقلاب هست که ایده شیعی آن دارد یک تفسیر جهانی از خود عرضه میدهد، یا حتی در ارتباط با خود مفهوم ایران، مثلا پس از آن نقاط اوج گذشته از دوران باستان تا دوران صفویه، پس از آن و دوره انحطاط و فطرت پس از صفویه و قاجار، این هم یک داستانی هست که ایرانی که در انتهای دوره قاجار که اشغال شد، پاس کاری میشد اصطلاحا بین قدرت ها، گرفتار قحطی شدیم و امثال اینها اما هم اکنون دارد یک موجودیت سیاسی مستقلی را عرضه میدهد که در عرصه جهانی نه اینکه مبحث سیاست باشد بلکه خودش بعنوان یک بازیگرد سیاست جهانی ظهورد کرده، این مسائل را میشود ذیل یک کلان روایت پیشرفت دید، پس این یک بعد کلان روایت هست، حالا اگر وارد خرده روایت بشویم، خیلی روایت های پیشرفت زیادی داریم.
این سریال دکتر قریب را به یا دارید؟ که چطور روایت میکرد؟ از کودکی دکتر قریب روایت میکند که در یک شرایط بد بهداشتی با رواج خرافه وجود دارد، بعد دکتر قریب از آن محیط جدا میشود و تحصیل میکند تا اینکه بیمارستان اطفال را تاسیس میکند؛ از این روایت ها در انقلاب اسلامی چند صد تا می توان عرضه داد؟ یعنی یک نقطه آغازی که ضعف یا فقدانی را نشان میدهد تا نقطه سرانجامی.
نمازی: آن شکل مطلوب، یعنی یک جا این طور هست که یک اتفاقی افتاد و به نحو تکوینی میگویید یک فرآیندی تکمیل یافته، اما به نظرم غرب که هم اکنون این چنین نیست، با برنامه فعالیت میکنند اگر ناظر بر همین تحولات علمی و فناوری تبیین نماییم.
صفار: در حوزه فناوری معمولا همه چیز روی حساب و کتاب هست اما در عرصه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کماکان جریان های غیر قابل مهار می آیند و می روند و ذات این مسئله هم همین است، مثلا چه کسی فکر میکرد در قرن 21 جریان های ملی گرایی بازتولید شوند؟ همین چند سال پیش بحث ها حول جهانی سازی و جهان وطنی و.. بود، در فرهنگ هم همین است. اما خب قبول دارم در حوزه فناوری و تکنولوژی این مسئله قابل پیش بینی هست، برای همین اساسا این رشته آینده پژوهی بیشتر ناظر بر همین مباحث علمی و فناوری هستند. ولی خب بعضی مباحثی نظیر سیاست فرهنگ را دخیل میخواهند بکنند.
نمازی: یک واقعیتی هست و اینکه ما افرادی هستیم که دغدغه پیشرفت را داریم، آیا کشورهای دیگر هم مثل ما دغدغه پیشرفت دارند یا نه ؟
صفار: این مسئله پیشرفت در جامعه ما دست کاری شده هست و از حالت طبیعی و نرمال خارج شده به نظر من، آن هم ذیل یک فضای تبلیغی، رسانه ای، گفتاری خاصی مداما دارد گفته میشود که بدبختی، داری عقب می مانی، پس باید کاری کنی.
مدنی: به نظر شما این مقایسه سازی های ساده انگارانه و غیر دقیق از زمانی که مردم رفتند ترکیه یا دبی و.. و مظاهر توسعه یافتگی را دیدند، این مقایسه شکل نگرفت؟
صفار: نکته فقط این نیست، آخر مقایسه اگر مقایسه طبیعی ای بود، باید در کنار ترکیه، عراق را هم میدید دیگر. پس به نظر من مسئله سیاسی تر از این حرف ها هست، چون مداما فکر می نماییم هم اکنون از همه عقب مانده تر هستیم، این یک روایت من وتویی هست، این روایت اصرار دارد که تو در همه چیز بد ترین هستی، نه بحث های اقتصادی فقط، بلکه حتی مباحث اخلاقی، که کلید واژه آن "ایرانی بازی" هست، عادل فردوسی پور یک تکه کلامی برای توصیف یک اقدام ناخوشایند داشت، که میگفت فقط در ایران این اتفاق می افتد! در صورتیکه مشخص است که مغالطه آمیز است این حرف ها، یعنی یک ضد روایت پیشرفت یا یک جریان روایت انحطاط هست که پشت آن یک جریان سیاسی هست، همانطور که بی تعارف جریان روایت پیشرفت هم سیاسی هست و خب همه ما دلبستگی به انقلاب اسلامی داریم، اما نکته اینجاست که حامیان جریان انحطاط سالهاست که زود تر از ما به فکر افتاده اند و در بعضی جاها تبدیل به یک عارضه روحی برای جامعه ایران شده این مسئله اصلا. این نکته که گفتید مردم با سفر رفتن متحول میشوند، من نقطه عکس آنرا دیده ام که دوستانم برای تحصیل به اروپا رفتند و برگشتند و میگفتند آنجا هم چنان خبری نبود و این مسئله جایگاه متمایز گردشگر و مقیم را نشان میدهد، که گردشگر میرود بهترین جاها را می بیند، خب هرکس بیاید شمال ایران هم فکر می کند چقدر ایران همه چیزش خوب است.
نمازی: برای من سوال هست که این خصوصیت که کلا در روایت شرایط و پدیده ها ما ها عموما سراغ روایت های منفی می رویم یا بهتر بگویم منفی بافی میکنیم، این مسئله ریشه در چه مسئله ای دارد؟ آیا این مسئله ریشه فرهنگی دارد؟
صفاری: یک کتابی هست به نام "ره افسانه زدن"، در این کتاب روایت های خلقیات ایرانی را جمع آوری کرده و ژانری داریم به نام "ژانر خلقیات ایرانی"، که این خلقیات نویس ها فقط به خصوصیت های منفی نگاه می کنند، یک نمونه آن کتاب های سریع القلم یا زیبا کلام هستند تا کتاب معروف جامعه شناسی خودمانی و حتی خود مهندس سوداگر یک جزوه ای دارد به نام سازگاری ایرانی؛ نوسنده کتاب ره افسانه زدن، یک طرح انتقادی درخشانی دارد که می گوید چطور می شود به لحاظ فرهنگی ما شاهد ظهور و بروز پدیده های از جنس منفی بافی و منفی نگری و خود کمتر بینی هستیم.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب