گفت وگوی مهر با مترجم كتاب فروید و غیر اروپایی ها
بهره گفتمان شرق شناسی از موسی و یكتاپرستی، نسبت اسرائیل با فروید
به گزارش بلك بلاگ نوید حمزوی می گوید كه نظریه های فروید در خیلی از نحله های فكری بعد از او وجود داشته و نظریه های روانكاوی در آثار نظریه پردازان معاصر پسا-استعمار بعد از سعید مانند هومی بابا هم حاضر است.
به گزارش بلك بلاگ به نقل از مهر، یكی از اتفاقات سال قبل انتشار مجموعه «استخوان های روح» به دبیری روزبه صدرآرا در انتشارات نیماژ بود. این مجموعه دفترهایی مختصر و خوشخوان است و هدف آن بازنماییِ تحلیلی و دقیقی از جریان ها و جنبش های فلسفی و نظری معاصر. از این مجموعه ۱۰ مجلد انتشار یافته كه «فروید و غیراروپایی ها» یكی از آن مجلدات است.
این كتاب شامل ترجمه یك سخنرانی از ادوارد سعید، متفكر برجسته فلسطینی است با عنوان «فروید و غیراروپایی ها» و متنی در پاسخ به ادوارد سعید به قلم ژاكلین رز و متن كوتاهی در معرفی رز به قلم كریستوفر بولاس است. سعید در این خطابه با بهره گیری از رویكرد فوكویی به خوانش فروید بخصوص متن «موسی و یكتاپرستی» می پردازد. این كتاب با ترجمه نوید حمزوی با شمارگان ۵۰۰ نسخه، ۷۰ صفحه و بهای ۱۲ هزار تومان انتشار یافته است. با نوید حمزوی گفت وگویی داشته ایم كه در ادامه خواهید خواند.
بهره ادوارد سعید از فروید چه تأثیری در رویكرد پسااستعماری بعد از سعید گذاشت؟
استفاده فروید در اندیشه پسا-استعمار (postcolonialism) به قبل از سعید و سلف او فرانس فانون باز می گردد. فانون به تقلید از فروید كه پرسیده بود: «یك زن چه می خواهد.» می پرسد: «یك سیاه چه می خواهد؟» و پاسخ این سوال چیزی نیست جز اینكه یك سیاه می خواهد سفید باشد. تشریح این روان نژندی یا همان میل به سفید بودن پروژه ای است كه فانون با استفاده از تحلیل فروید از روان نژندی دنبال می كند. هر چند فانون این بیماری روانی را تنها محدود به كاركرد روانی درون فرد نمی داند و بر نقش نابرابری های حاضر در شبكه اجتماعی تاكید می كند. پر واضح است كه نظریه های فروید در خیلی از نحله های فكری بعد از او وجود داشته و نظریه های روانكاوی در آثار نظریه پردازان معاصر پسا-استعمار بعد از سعید مانند «هومی بابا» هم حاضر است. سعید، فروید را برای زمان معاصر خود احضار می كند و متن «موسی و یكتا پرستی» را به زمان و مكان حاضر پیوند می زند.
در خوانش سعید از فروید، فوكو چه جایگاهی دارد؟
در تعریفی نه چندان دقیق می توان سعید را فیلسوفی فوكویی خواند. در واقع سعید از مفاهیم فوكویی مانند تبار شناسی، آرشیو و گفتمان در جهت پیشبرد نظریه خود بهره می برد. برای فوكو گفتمان خشونتی است كه به چیزها روا می داریم و اینكه ما از ساز و كار «گفتمان» در فهم خود از چیزها غافل ایم. برای سعید هم «شرق شناسی» نوعی خاص از بازنمایی و گفتمان (در معنای فوكویی آن) در مورد شرق (ابژه) است. شرقی كه در تجربه و متون اروپای غربی از شرق شكل گرفته است (تبارشناسی در فوكو). از همین روست كه سعید به خود اجازه می دهد متون مختلف شامل رمان، شعر، فلسفه و حتی فیزیولوژی را با وجود اختلاف در تاریخ نوشتار و گوناگونی در مبحث بررسی كند و به آن انسجامی یكپارچه ببخشد تا برساخت تصویر شرق از دیدگاه اندیشمندان غرب را در پیشاروی ما قرار دهد. بدین سبب سعید با استفاده از فوكو نقش دانش-قدرت و مساله بازنمایی (representation) در حكمرانی بر حقیقت و انقیاد سوژه را صورت بندی می كند و نشان داده است كه شرق شناسی نظامی فكری بسته ای است كه مرتب به خود ارجاع داده و تصویری از شرق عرضه می دهد كه «شرق» نیست بلكه شرقی شده است. هر چند سعید بر خلاف فوكو (یا دست كم خوانشی از فوكو) به عاملیت سوژه و رهایی او باور دارد.
نظریه های فروید در خیلی از نحله های فكری بعد از او وجود داشته و نظریه های روانكاوی در آثار نظریه پردازان معاصر پسا-استعمار بعد از سعید مانند «هومی بابا» هم حاضر است. سعید، فروید را برای زمان معاصر خود احضار می كند و متن «موسی و یكتا پرستی» را به زمان و مكان حاضر پیوند می زند. یك دیدگاه در تفكر سعید مساله پذیرش «دیگری» و مفهوم «گفت وگو» است. آیا سعید از این پذیرش دیگری و مفهوم گفت و گو خوانشی باختینی دارد یا اینكه تلاش او بر برتری دادن شرق نسبت به غرب است؟
سعید به دنبال برتری بخشیدن به شرق در مقابل غرب یا بالعكس نیست. در حقیقت پروژه فكری سعید نقد مردم یا فرهنگی خاص نیست بلكه نقدِ نوعی ویژه از تولید دانش است. دانشی (Knowledge) كه در اینجا شرق شناسی نامیده می شود. مفهوم كانتراپوان (conterpoint) در آثار او را هم می بایست در امتداد همین خط فكری خواند. مفهومی كه از موسیقی وام گرفته شده و مبین چند صدایی ای است كه قابل تقلیل به تك صدایی (هموفونی) یا مصالحه ای خام و نارس نباشد. علاقه او به ادبیات تطبیقی هم برآمده از همین مفهوم است و هر چند سعید در آثارش اشاره ای به باختین نمی كند (یا دست كم من ندیدم) اما می توان شباهت مفاهیم كلیدی باختین مانند گفت و گو گرایی و یا چند صدایی (polyphony) را با گفت و گو با دیگری (Other) و كانتراپوان در نظریه سعید را ردیابی و مشاهده كرد.
تحلیل سعید از تفسیر رؤیای فروید به نظر بیشتر یونگی می آید، نظر شما در این باره چیست؟
اختلاف فروید و یونگ و در نهایت گسیخته شدن رابطه این دو شامل چند سر فصل است من جمله لیبدو، مفهوم ناخودآگاه، تفسیر رؤیا و تمركز فروید بر مسائل جنسی كه در نهایت به ایجاد «روان شناسی تحلیلی» در جایگاه یك جنبش جدایی طلبانه از خط فكری فروید انجامید. بدین سبب پرسش احتمالاً منجر به پاسخی تقلیل گرا خواهد شد، اما سعید مانند فروید روان نژندی را تنها به كاركرد روانی درون فرد و مسائل جنسی تقلیل نمی دهد و با یونگ مانند بسیاری نظریه پردازان دیگر هم نظر است. این نكته را هم باید در نظر داشت كه سعید تلاش دارد تا از مرزهای بسته اندیشه اورپایی فراتر برود و با نور تاباندن به محدودیت های آن دست به نگاهی نو بزند.
سعید به دنبال برتری بخشیدن به شرق در مقابل غرب یا بالعكس نیست. در حقیقت پروژه فكری سعید نقد مردم یا فرهنگی خاص نیست بلكه نقدِ نوعی ویژه از تولید دانش است. دانشی (Knowledge) كه در اینجا شرق شناسی نامیده می شود. با عنایت به متن «ژاكلین رز» آیا واقعاً اسرائیل میانه ای با فروید و اندیشه اش ندارد؟
می دانیم فروید در شهر موراویا كه بخشی از امپراتوری اتریش آنزمان بود متولد و قبل از تشكیل دولت اسرائیل (۱۹۴۸) در سال ۱۹۳۹ از دنیا رفت. بدین سبب پرسش اساسی رابطه فروید با یهودیت خودش هست و كتاب «فروید و غیر اروپایی ها» پاسخی به این پرسش و شاید پاسخی به پرسش شماست. دیگر اینكه اسرائیل به مثابه دولتی تمامیت خواه بر آن است تا روایتی مستحكم، یكپارچه و ناب از استقرار هویت یهودی بر شالوده ای استوار بنا كند. روایتی كه با دیدگاه فروید در آخرین كتابش «موسی و یكتاپرستی» در تقابل قرار دارد. در پرانتز عرض كنم كه می بایست میان سیاست های دولت اسرائیل و یهودیان تمایز قائل شد. از سویی هر آنچه به اسرائیل برای تصاحب زمین های بیشتر و اسكان استعماری ساكنان جدید یاری رساند مورد استقبال دولت اسرائیل خواهد بود، از این منظر مصادره به مطلوب كردن اندیشمندانی مانند فروید به قیمت حذف یا سركوب بخشی از عقاید آنها به دست افراطیون بعید به نظر نمی رسد.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب