سمن سای مواجهه انسان امروز با قرن هشتم
بلک بلاگ: رمان سمن سای نوشته فریبا شاکر خوانندگان را به سفری رازآلود در دل تاریخ ایران می برد. داستان این اثر، زنی معاصر را روایت می کند که به صورت ناخواسته به شیراز قرن هشتم هجری منتقل می شود.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب، زهرا اسکندری:
کتاب «سمن سای» نوشته فریبا شاکر، رمانی تاریخی داستانی است که با استفاده از الگوی «سفر در زمان»، مخاطب را به مواجهه ای هم زمان با انسان معاصر و زیست تاریخی ایرانی می کشاند. این اثر، با تاکید بر یک روایت دوپاره در گذشته و حال، تلاش می کند نسبت میان رنج انسان امروز، بحران هویت، فقدان و معنای زیستن را با تجربه های تاریخی، عرفانی و فرهنگی ایران در قرن هشتم هجری بازخوانی کند.
داستان «سمن سای» از زندگی سارا پویا آغاز می شود؛ پزشک زنان، ساکن تهران معاصر، که زندگی اش در پی مرگ ناگهانی همسر و جدایی الزامی از فرزندخوانده اش گرفتار فروپاشی می شود. سارا که همسرش استاد دانشگاه بوده و ازدواجشان از دل یک رابطه علمی و فکری شکل گرفته، بعد از این فقدان دوگانه، با خلأ عاطفی و تنهایی عمیقی روبه روست. فرزندخوانده ای که سال ها با او زیسته، بعد از مرگ همسر، به خانواده اصلی بازگردانده می شود و این جدایی، زخم فقدان را برای او دوچندان می کند.
سفر ناخواسته در زمان
در اوج این بحران، رخدادی غیرمنتظره مسیر روایت را تغییر می دهد. سارا با نگریستن در آینه ای فیروزه نشان که یادگار مادربزرگ همسرش است بشکلی ناخواسته به گذشته پرتاب می شود؛ سفری که او را ۶۷۸ سال به عقب می برد و در شیراز قرن هشتم هجری، در میانه یکی از پرآشوب ترین دوره های تاریخی ایران، فرود می آورد. این جابه جایی زمانی نه حاصل اراده، بلکه نتیجه نوعی گسست ناگهانی میان حال و گذشته است؛ گسستی که شخصیت اصلی را با پرسش های بنیادین در رابطه با هویت، سرنوشت و اختیار مواجه می کند.
ساختار روایت در «سمن سای» بر پایه رفت وبرگشت میان دو زمان شکل گرفته است. یک فصل در بین، روایت از زمان حال به گذشته و از گذشته به حال بازمی گردد. در یک سوی این روایت، سارا در دنیای معاصر، با خاطره همسر ازدست رفته و حسرت در آغوش گرفتن فرزندش دست وپنجه نرم می کند؛ و در سوی دیگر، زنی است که با هویتی ناآشنا در دل جامعه ای تاریخی قرار گرفته و ناچار است خودرا با قواعد، باورها و روابط اجتماعی زمانه ای دیگر تطبیق دهد.
سارا بعد از ورود به گذشته، در خانه زنی به نام خاتون به هوش می آید. خانواده خاتون او را با «ترکان»، خواهرزاده خاتون، اشتباه می گیرند؛ زنی که قرار بوده به همراه همسر و فرزندانش از تبریز به شیراز بیاید، اما گمان می رود در مسیر، گرفتار مغولان و راهزنان شده باشد. در این روایت، سارا ناچار می شود تا پایان، در نقش ترکان باقی بماند؛ زنی که حافظه اش را از دست داده و چاره ای جز تسلیم در مقابل تقدیر ندارد.
شیراز در سایه نزاع و ناامنی
بستر تاریخی رمان، شیرازِ قرن هشتم هجری است؛ شهری درگیر آشوب های سیاسی، سقوط و جابه جایی قدرت. روایت در دوره ای می گذرد که شاه محمود، با یاری جلایریان تبریز و مغولان، برادرش شاه شجاع را از قدرت کنار زده و شهر را در وضعیت ناامنی و بی ثباتی فرو برده است. دروازه های شهر تحت کنترل شرطه های خان سلطان است و جان، مال و آبروی مردم، قربانی نزاع های قدرت شده است. این فضای تاریخی، نه فقط پس زمینه ای برای روایت، بلکه قسمتی از تجربه زیسته شخصیت اصلی را شکل می دهد.
یکی از محورهای اصلی رمان، نسبت عاطفی و فکری سارا با حافظ است. سارا و مادرش در زمان حال، به دیوان حافظ انس دیرینه دارند. فال حافظ، خواندن غزل ها در مناسبت های مختلف و پناه بردن به شعر برای آرامش، قسمتی از خاطرات خانوادگی اوست. این پیوند، در گذشته نیز امتداد می یابد؛ جایی که سارا درمی یابد پا به خانه حافظ شیرازی گذاشته است؛ همان شاعری که سال ها در اندیشه نوشتن در رابطه با او بوده است.
در روایت «سمن سای»، حافظ نه فقط بعنوان شاعر، بلکه به مثابه حافظ قرآن، معلم و مفسری آگاه به لایه های معنایی آیات معرفی می شود. او از اذان بامداد تا اذان بامداد بعدی، به آموزش قرآن می پردازد و در مجالس مختلف از محافل حفظ قرآن تا نشست های جرعه نوشان حضوری فعال دارد. سارا شاهد انس عمیق حافظ با قرآن است و این تجربه، نگاه او را به شخصیت تاریخی حافظ دگرگون می کند.
وقتی شعر و وحی در هم تنیده می شوند
یکی از اهداف محوری رمان، تطبیق آیات قرآن با معانی و تفسیر بعضی از غزل های حافظ است. نویسنده کوشیده است نشان دهد که چه طور مفاهیم قرآنی، در لایه های مختلف شعر حافظ حضور دارند و غزل ها، بازتابی از انس دائمی شاعر با متن مقدس هستند. در این راه، سارا که خیلی از غزل ها را از حفظ می داند، هم زمان با حافظ آنها را تکرار می کند و این هم خوانی، نوعی پیوند میان گذشته و آینده می سازد.
سارا در طول چهل روز اقامت در گذشته، مدام میان دو جهان در رفت وآمد ذهنی است؛ جهانی که همسر و فرزندش را از او گرفته و جهانی که در آن، بعنوان «سفیر عشق» شناخته می شود. او که از آینده آمده، برخی رخدادهای تاریخی را از پیش می داند و می کوشد تا در حد توان، یاری گر مردمان آن زمانه باشد. این آگاهی، مسئولیتی ناخواسته بر دوش او می گذارد و موقعیت اخلاقی پیچیده ای را رقم می زند.
اگرچه «سمن سای» در قالب رمان نوشته شده، اما نویسنده در ایجاد روایت از منابع گوناگونی بهره برده است. آثاری از استاد مطهری، نوشته هایی در رابطه با عرفان حافظ، پژوهش های قاسم غنی، «تاریخ عصر حافظ»، آثار حسین الهی قمشه ای، «در صحبت قرآن» و «در صحبت حافظ» همچون منابعی هستند که در ایجاد لایه های فکری و تاریخی داستان نقش داشته اند. این اتکا به منابع، به رمان وجهی پژوهشی داده و آنرا از یک داستان صرفا تخیلی فراتر برده است.
داستان در بازه ای مشخص از زندگی حافظ، حدود چهل سالگی او، و در سالهای پایانی قرن هشتم هجری قمری روایت می شود. انتخاب این مقطع زمانی، امکان تمرکز بر دوره ای پخته از زندگی شاعر را فراهم نموده است؛ دوره ای که انس با قرآن، تجربه زیسته اجتماعی و مواجهه با بحران های سیاسی، در ایجاد اندیشه و شعر او نقش پررنگی داشته اند.
«سمن سای» را میتوان رمانی دانست که سه لایه تاریخ، عرفان و روایت عاشقانه را در هم می تند. عشق ازدست رفته سارا در زمان حال، در کنار عشق به معنا، حقیقت و کلام الهی در گذشته، روایتی چندبعدی می سازد که مخاطب را به تأمل در رابطه با پیوستگی زمان ها فرامی خواند.
کتاب «سمن سای» تلاشی است برای بازخوانی نسبت انسان معاصر با تاریخ، معنویت و ادبیات کلاسیک ایران. این اثر، با روایت داستانی و با این وجود پژوهش محور، می کوشد تصویری متفاوت از حافظ شیرازی عرضه نماید و او را در بستر زیست اجتماعی، قرآنی و تاریخی اش بازنمایی کند. «سمن سای» سفری است میان دو زمان و دو هویت؛ سفری که مخاطب را به بازاندیشی در باب زمان، سرنوشت و معنای بودن فرامی خواند.
در قسمتی از کتاب می خوانیم:
گل اندام به اینجای حرفش که می رسد لبه در را رها می کند و با آرامش خاصی می گوید: قرآن آموزها آمدند.
عده ای نوجوان چهارده پانزده ساله دوتا دوتا و گاهی یکی یکی از در ورودی باغ وارد می شوند و بسمت مکتب پیش می آیند. خبری از آقا محمد و برادر گل اندام نیست. گل اندام با هیجانی خاص در حالیکه در اتاق را با خیال راحت باز می کند می گوید: ترکان جان می دانی چند وقت پیش شمس الدین محمد پای همین پله ها چه چیزی به من گفت؟
با تعجب می پرسم: چه گفت؟
گفت: دل میرود ز دستم صاحب دلان خدا را/ دردا که راز پنهان خواهد شد آشکارا
_ واقعاً؟ چقدر جالب این بیت از حافظ شیرازی است. من ادامه غزل را از برم.
_حافظ شیرازی منظورت از حافظ شیرازی کیست؟ برادرم شمس الدین محمد
حافظ شیرازی است دیگر! تو مرا هم گیج کردی. غزل را از کجا آوردی که از بر کردی؟ خوب فکر کن شاید چیزهای دیگری هم به خاطر بیاوری.
از شنیدن نام حافظ شیرازی و این که برادر گل اندام همان خواجه حافظ شیرازی محبوب مادرم و مورد احترام همه دنیاست، سخت شوکه می شوم. چند بار چشم هایم را باز می کنم و می بندم از اتفاقاتی که در پیرامونم درحال افتادن است.
کتاب «سمن سای» نوشته فریبا شاکر در ۳۸۶صفحه و به بهای ۳۹۵هزارتومان در انتشارات معارف به چاپ رسیده است.در یک سوی این روایت، سارا در دنیای معاصر، با خاطره همسر ازدست رفته و حسرت در آغوش گرفتن فرزندش دست وپنجه نرم می کند؛ و در سوی دیگر، زنی است که با هویتی ناآشنا در دل جامعه ای تاریخی قرار گرفته و ناچار است خودرا با قواعد، باورها و روابط اجتماعی زمانه ای دیگر تطبیق دهد. او از اذان بامدادان تا اذان بامدادان بعدی، به آموزش قرآن می پردازد و در مجالس مختلف از محافل حفظ قرآن تا نشست های جرعه نوشان حضوری فعال دارد. این اتکا به منابع، به رمان وجهی پژوهشی داده و آن را از یک داستان صرفاً تخیلی فراتر برده است.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب