استادیار پژوهشگاه علوم انسانی جهاد دانشگاهی:
رسانه ها ساختار دینداری را تغییر داده اند
به گزارش بلک بلاگ، استادیار پژوهشگاه علوم انسانی جهاد دانشگاهی اظهار داشت: تحولات فناوری و گسترش شبکه های اجتماعی در دهه های اخیر ساختار دینداری در جامعه ایرانی را دگرگون کرده و اشکال تازه ای از دینداری نمایشی و سبک زندگی محور را پدید آورده است.
به گزارش بلک بلاگ به نقل از ایسنا، محمد جواد چیست ساز، استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی امروز در دومین پیش نشست دومین همایش ملی تحولات ملی رسانه ای و سبک زندگی نسل ها که در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی برگزار شد، اظهار داشت: تحولات فناوری و گسترش رسانه های فراملی و شبکه های اجتماعی مجازی در دهه های اخیر، ساختار جامعه ایرانی را بشکل قابل ملاحظه ای دگرگون کرده است؛ تا جایی که رسانه ها، از ماهواره تا رسانه های اجتماعی، به بخش جدایی ناپذیر زندگی روزمره میلیونها ایرانی تبدیل گشته اند.
وی اظهار نمود: این روند از آن جهت اهمیت دارد که موجب تغییر در ارزش ها و هویت های دینی و فرهنگی جامعه شده است. از این منظر، مصرف رسانه ای به یکی از متغیرهای اصلی در توضیح تحولات فرهنگی و اجتماعی ایران تبدیل گشته است.
افزایش مصرف ماهواره در دو دهه اخیر
وی با اشاره به داده های حاصل از پیمایش های ملی اظهار داشت: در پیمایش ملی ارزش ها و نگرش های ایرانی ها (موج دوم، سال ۱۳۸۲)، میزان تماشای ماهواره ۷.۵ درصد گزارش شده بود. اما در پیمایش ملی حجاب در سال ۱۳۹۹، این رقم به ۴۲ درصد افزایش پیدا کرده است.
چیت ساز اضافه کرد: همینطور در پیمایش ملی خانواده، میزان مصرف ماهواره ۳۹ درصد و در پیمایش ملی مصرف کالاهای فرهنگی، ۲۲ درصد ذکر شده است. برآیند این آمارها نشان میدهد که حدود ۴۰ درصد جامعه ایرانی بطور کلی از ماهواره استفاده می کنند؛ هرچند این میزان در بین جوانان احتمالا بالاتر است.
رشد چشم گیر استفاده از شبکه های اجتماعی
استادیار پژوهشگاه علوم انسانی با اشاره به نتایج مرکز افکارسنجی ایسپا اظهار داشت: بر مبنای نظرسنجی های ایسپا، از سال ۱۳۹۴ تابحال میزان استفاده از شبکه های اجتماعی از ۵۳ درصد به بیشتر از ۸۶ درصد در شهریور ۱۴۰۴ رسیده است.
وی افزود: در گروه سنی ۱۸ تا ۲۹ سال، این رقم از ۷۲ درصد در سال ۱۳۹۵ به حدود ۹۷ درصد در سال ۱۴۰۴ افزایش پیدا کرده است؛ به بیان دیگر، تقریبا تمام جوانان ایرانی از شبکه های اجتماعی مجازی استفاده می نمایند.
اهداف کاربران از حضور در شبکه های اجتماعی
چیت ساز با استناد به داده های پیمایش شهریور ۱۴۰۴ اظهار داشت: برترین دلیلهای استفاده کاربران از شبکه های اجتماعی شامل کسب اخبار و اطلاعات (۴۷.۳ درصد)، سرگرمی و تماشای محتوای طنز (۴۷ درصد)، ارتباط فردی (۳۱ درصد)، آموزش و مهارت آموزی (۲۵ درصد) و درآمد زایی (۲۰ درصد) بوده است.
رسانه و دین؛ دو دیدگاه نظری
این پژوهشگر حوزه رسانه و دین در قسمت دیگری از سخنانش با اشاره به دیدگاه های نظری در رابطه با رابطه رسانه و دینداری اظهار داشت: دو دیدگاه اصلی در این مورد وجود دارد؛ گروهی باور دارند رسانه ها سبب تضعیف دینداری شده اند، در حالیکه دیدگاه دیگر رسانه را عامل تقویت باورهای دینی می داند.
وی ادامه داد: نگاهی با عنوان “رسانه شدن دین” وجود دارد که بر این باور است رسانه، منطق و ساختار خویش را بر دین تحمیل می کند و ارزش های دینی را به فرم های رسانه ای همچون کلیپ کوتاه، تصاویر زیبا و پیام های احساسی مبدل می کند. پیامد این فرآیند، ایجاد نوعی دینداری نمایشی و سبک زندگی دین محور اما ظاهری است.
«بازاری شدن دین» و رقابت محتوای مذهبی
چیت ساز افزود: در رویکرد دیگری با عنوان “بازاری شدن دین”، تاکید بر این است که دین از انحصار نهادهای رسمی خارج شده و مانند هر کالای فرهنگی دیگر، وارد عرصه رقابت برای کسب رضایت مخاطبان شده است. در این فضا، ارایه دهندگانی موفق ترند که بتوانند مخاطب خویش را راضی و جذب کنند.
ایشان در ادامه با اشاره به رویکرد سوم با عنوان فناوری به مثابه واسطه ایمان اظهار داشت: در این نگاه، فناوری های ارتباطی فقط ابزار نیستند، بلکه به عواملی تبدیل گشته اند که نحوه تجربه ایمان را تغییر می دهند و بر شکل دینداری در عصر جدید تأثیر مستقیم دارند.
استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی اظهار داشت: در نگاهی با عنوان فناوری به مثابه واسطه ایمان، هسته اصلی تحلیل بر ایجاد چارچوب های جدید برای تجربه دینی استوار است. این دیدگاه بر این باور است که فضای مجازی و شبکه های اجتماعی بسترهایی تازه برای ایجاد اجتماعات مؤمنان و انجام عبادات دیجیتال فراهم نموده اند که پیامد آن، ادامه معنویت بوسیله شبکه سازی دیجیتال است.
محمدجواد چیت ساز اضافه کرد: این رویکرد بر این نکته تاکید دارد که فناوری های ارتباطی نه فقط ابزار ارتباطی، بلکه عامل دگرگونی در نحوه تجربه ایمان هستند. تجربه دوران کرونا به خوبی نشان داد که چه طور کاربران از فضای مجازی برای انجام مناسک، برگزاری مراسم مذهبی و حتی نمایش دینداری بهره بردند.
بازنمایی فرهنگی دین در رسانه ها
وی افزود: در نظریه دیگری با عنوان بازنمایی فرهنگی دین، تمرکز بر چگونگی نمایش دین در مدیوم های مختلف و تأثیر این بازنمایی بر درک عمومی از دین است. در این تحلیل، تولید و رمزگشایی تصاویر و نمادهای دینی مورد توجه قرار می گیرد. پدیده ای همچون ظهور اینفلوئنسرهای مذهبی نمونه ای از این تحول است که چهره دین را از امری قدسی به امری فرهنگی و روزمره مبدل کرده است.
سکولاریزاسیون رسانه ای؛ تضاد میان منطق دین و منطق رسانه
چیت ساز با اشاره به آخرین دیدگاه نظری در این زمینه اظهار داشت: در نظریه سکولاریزاسیون رسانه ای، محور تحلیل بر تضاد میان منطق رسانه و منطق دین استوار است. رسانه در ذات خود به اولویت دادن به شهرت، سرمایه و موفقیت فردی گرایش دارد، در حالیکه منطق دین بر معنویت، تقوا و مناسک دینی تاکید می کند. این تضاد در نهایت به تضعیف نهادهای دینی و گسترش نوعی سکولاریسم رسانه ای منجر می شود.
نتایج پژوهشها در رابطه با تأثیر رسانه بر دینداری در ایران
ایشان در ادامه در رابطه با نتایج پژوهشی اظهار داشت: برمبنای نتایج ۲۲ پژوهش انجام شده در رابطه با رابطه میان مصرف ماهواره و دینداری، در مجموع رابطه ای منفی و معنادار بین این دو متغیر مشاهده شده است؛ بگونه ای که استفاده بیشتر از ماهواره با کاهش میزان دینداری همراه بوده است.
چیت ساز اضافه کرد: این مطالعات که به طور عمده بر جامعه آماری جوانان متمرکز بوده اند، نشان می دهند افزایش مصرف رسانه های ماهواره ای با کاهش گرایش به ارزش های دینی، کم رنگ شدن باورهای مذهبی و گاهی زیرپا گذاشتن برخی اعتقادات همراه بوده است.
کلیشه سازی و تحریف چهره دینداران در تولیدات رسانه ای
وی با اشاره به محتوای غالب در رسانه های ماهواره ای اظهار داشت: خیلی از این رسانه ها در تولیدات خود، افراد مذهبی را بصورت کلیشه ای و منفی بازنمایی می کنند. در تعدادی سریال ها، شخصیت های مذهبی بعنوان افراد خرافاتی، ریاکار یا متظاهر تصویر می شوند و خانواده های دیندار به گونه ای نمایش داده می شوند که از اصول اخلاقی فاصله دارند. این نوع بازنمایی ها بتدریج سبب بی اعتمادی مخاطبان به مظاهر دینی می شود.
چیت ساز در رابطه با پژوهش های در رابطه با شبکه های اجتماعی مجازی اظهار داشت: اغلب پژوهشها رابطه ای منفی میان استفاده از فضای مجازی و دینداری گزارش کرده اند و میانگین اثر منفی در حدود ۰.۲۵ بوده است. اما بررسی دقیق تر نشان میدهد که صرفِ استفاده از فضای مجازی به تنهایی سبب کاهش دینداری نمی شود.
وی افزود: در بررسی ۱۲ پژوهش انجام شده، تنها دو مورد (پژوهش های کرمانی و میاد) هیچ رابطه ای میان استفاده از فضای مجازی و دینداری گزارش نکرده اند. سایر پژوهشها نشان داده اند که نوع استفاده از فضای مجازی تعیین کننده است؛ استفاده ابزاری و ارتباطی از این فضاها به طور معمول به تضعیف دینداری منجر می شود، اما استفاده هدفمند و آگاهانه می تواند در جهت تقویت دینداری عمل کند.
نوع استفاده از شبکه های اجتماعی تعیین کننده است
این عضو هیات علمی تاکید کرد؛ پژوهش هایی که نوع استفاده از فضای مجازی را مورد سنجش قرار داده اند، نشان می دهند کاربرانی که از شبکه های اجتماعی برای سرگرمی و کسب اخبار استفاده می نمایند، تمایل کمتری به انجام فعالیتهای مذهبی دارند. طبق آخرین داده ها در شهریور ۱۴۰۴، حدود ۴۷.۳ درصد کاربران شبکه های اجتماعی برای کسب خبر و اطلاعات و ۴۷.۲ درصد برای سرگرمی از این فضا استفاده می نمایند.
چیت ساز اظهار داشت: نتیجه نهائی آن است که رسانه ها، چه ماهواره و چه رسانه های اجتماعی، به خودی خود عامل تضعیف یا تقویت دین نیستند؛ بلکه نحوه مواجهه و نوع استفاده کاربران از این فضاهاست که سرنوشت دینداری در جامعه امروز را رقم می زند.
محمدجواد چیت ساز اظهار داشت: این رویکرد بر این نکته تاکید دارد که فناوری های ارتباطی نه فقط ابزار ارتباطی، بلکه عامل دگرگونی در نحوه تجربه ایمان هستند. تجربه دوران کرونا به خوبی نشان داد که چه طور کاربران از فضای مجازی برای انجام مناسک، برگزاری مراسم مذهبی و حتی نمایش دینداری بهره بردند.
خلاصه اینکه بازنمایی فرهنگی دین در رسانه ها وی ادامه داد: در نظریه دیگری با عنوان بازنمایی فرهنگی دین، تمرکز بر چگونگی نمایش دین در مدیوم های مختلف و تأثیر این بازنمایی بر درک عمومی از دین است. سکولاریزاسیون رسانه ای؛ تضاد میان منطق دین و منطق رسانه چیت ساز ضمن اشاره به آخرین دیدگاه نظری در این مورد عنوان کرد: در نظریه سکولاریزاسیون رسانه ای، محور تحلیل بر تضاد میان منطق رسانه و منطق دین استوار است. نتایج تحقیقات در ارتباط با تأثیر رسانه بر دینداری در ایران ایشان در ادامه در ارتباط با نتایج پژوهشی عنوان کرد: برمبنای نتایج ۲۲ پژوهش انجام شده در ارتباط با رابطه میان مصرف ماهواره و دینداری، در مجموع رابطه ای منفی و معنادار بین این دو متغیر مشاهده شده است؛ بگونه ای که استفاده بیش از ماهواره با کاهش میزان دینداری همراه بوده است.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب