چمچه خاتون باران را طلب می کند
به گزارش بلک بلاگ، «چمچه خاتون» تصویر یا به عبارت دیگر روح آناهیتا، یعنی ایزد بانوی آب ها و مظهر باران خواهی است. آیینی که به وقت خشکسالی و در بهاری که بی باران مانده است، برای طلب باران اجرا می شود. با این وجود، چمچه خاتون در بیشتر مناطق رو به فراموشی رفته است.
روح الله محمدی ـ معان میراث فرهنگی استان اردبیل ـ در رابطه با آیین «چمچه خاتون» به ایسنا اظهار داشت: «چمچه خاتون» عنوان نمایشی ایرانی است، البته خیلی از نمایش های ایرانی با تغییرات محتواییِ صد در صد، خوشبختانه هنوز هم در خیلی از نقاط ایران بخصوص در شهرهای کوچک و روستاهای کشور با نام ها و عناوین متفاوت، مانند «چمچه خاتون»، «چمچه گلین»، «بو که باران، گشنیز و گشنیزو با موضوعیتی واحد و ساختاری همانند اجرا می شود.
او اضافه کرد: این نمایش در مناطقی چون آذربایجان شرقی و غربی، زنجان، یزد، کرمان، خوزستان، لرستان، همدان، کرمانشاه و جمهوری آذربایجان، کردستان ترکیه، کردستان عراق و کردستان ایران با نامهای مختلفی که ذکر کردم در زمان خشکسالی اجرا می شود.
محمدی افزود: این نمایش جلوه ای واحد از ایزدبانوی آب در اوستا، یعنی «آناهیتا» است. یکی از علت های اجرای بیشتر این نمایش در قسمت های غربی ایران اینست که ستایش «آناهیتا» مدت ها فقط در غرب ایران رواج داشته است. اصلِ این نمایش هم برخاسته از فرهنگ «ودایی» اقوام هندی و ایرانی است.
به قول او، آذربایجانی ها به قاشق چوبی «چومچه» می گویند. مردم هنگامی که با کم آبی و نباریدن باران مواجه می شوند، پارچه های رنگین به چومچه می بندند و آنرا به شکل عروسک تزیین می کنند. سپس به در خانه مردم محله و یا روستا می روند و با بلند کردن چومچهی رنگین، در کوچه ها به راه می افتند و سرودهای باران خواهی سر می دهند. عده ای هم با طبل و دُهل چومچه گردانان را همراهی می کنند. باران خواستار ضمن طلب باران در شهرها و روستاها می چرخند و وقتی به در خانه ای می رسند، انعام دریافت می کنند.
معاون میراث فرهنگی اردبیل با بیان اینکه اطالاعات جامع و درستی در مورد قدمت این مراسم در دست نیست، اظهار نمود: در زبان آذری به نوزادِ قورباغه «چومچه قویروق» گفته می شود، این نام به مفهوم دُم شبیه به چومچه است. این موجود کوچک در آب مرداب و باتالقی زندگی می کند و درصورتیکه بارندگی کم شود، بزودی خواهد مرد. در بعضی مناطق به این موجود هم در اشعار خود اشاره می کنند و به زبان آن، از خداوند طلب باران دارند.
او در رابطه با لزوم حفظ این آیین و ثبت آن در لیست میراث ناملموس، اظهار داشت: متأسفانه این مراسم مانند خیلی از آیین های کهن در معرض فراموشی قرار گرفته و جوانان اطالاعات اندکی در رابطه با آن دارند و با از دست دادن بزرگان روستاها، امکان فراموشیِ کامل آن وجود دارد. مراسم باران خواهیِ «چمچه خاتون» جزئی از فرهنگ آذربایجان و مردم این دیار است که با تمام اعتقادات خود آنرا انجام می دهند و به آن باور دارند. حفظ و ثبت این مراسم در واقع به مفهوم ثبت بخشی از حافظه فرهنگی این مردم است.
محمدی در رابطه با اقدامات حفاظتی که بعد از ثبت برای این آیین انجام شده است، اظهار نمود: اداره کل میراث فرهنگی استان اردبیل جشنوارهایی با عنوان مراسم آیینی «چمچه خاتون» برگزار کرده است. صدا و سیمای استان هم مستندی برای این مورد تهیه کرده است.
چمچه خاتون معمولاً در بهاری که گرفتار خشکسالی شده، یعنی اگر از اول فروردین تا نیمه دوم اردیبهشت به بعد باران نبارد، اجرا می شود. این آیین بیشتر در میان اهالی شهرستان کوثر در استان اردبیل رایج است که در سال ۱۴۰۰ هم به نام همین شهرستان در لیست آثار ناملموس به ثبت رسیده است.
در آیین چمچه خاتون چنین اشعاری خوانده می شود:
«چمچه گلین نه ایستر (ای چمچه عروس چه می خواهد)
اهلل دان یاغیش ایسته (از خدا باران بخواه)
اهلل بیزه یاغیش ور (خدایا به ما باران عطاکن)
دیم لرمیز قورو دور (کشت دیم ما خشک شده)»
آیین چمچه خاتون در شهرستان کوثر. این شهرستان با مرکزیت شهر «گیوی» در استان اردبیل واقع شده است
شهرستان کوثر از شمال با شهرستان اردبیل، از شرق با شهرستان خلخال، از غرب و جنوب با شهرستان های نیر و میانه همسایه است
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب