یادداشت مهمان؛
بازیگران غیردولتی در دیپلماسی کارکردهای دیپلماتیک دارند
بازیگران غیردولتی در دیپلماسی نظر کارشناسی مناسب به دولت ها می دهند و در عرصه هایی که دسترسی دیپلمات های دولتی رسمی به آنها دشوار است، کارکردهای دیپلماتیک را ایفا می کنند.
خبرگزاری مهر؛ گروه فرهنگ و اندیشه: سیدمحمود کمال آرا (زکریا) روزنامه نگار آزاد در مورد اتاق فک، بازیگر غیردولتی دیپلماسی یادداشتی نوشته که در اختیار مهر قرار گرفته است.
مشروح این یادداشت را می خوانیم؛
زمانی بود که طرح نقش آفرینی افراد غیر رسمی در دیپلماسی احمقانه به نظر می رسید، اما ماهیت دیپلماسی با درک فزاینده نقش بازیگران غیر دولتی تا حد زیادی تغییر کرده است. مدت طولانی است که ایفای نقش بازیگران غیر دولتی در امور بین الملل مورد شناسایی قرار گرفته و تعداد بازیگران غیردولتی و میزان نفوذ آنها در سالهای اخیر افزایش پیدا کرده است. از آنجائیکه حضور بازیگران غیردولتی در روابط بین الملل افزایش پیدا کرده، ادبیات در ارتباط با آنها (بازیگران غیردولتی) هم ارتقا یافته و پرداختن به نقش، ماهیت و تاثیر آنها بر روابط بین الملل شروع شده است.
منظور از بازیگران غیردولتی، طیفی از واحدهایی هستند که جایگاه خویش را بعنوان چهره های با نفوذ در روابط بین الملل تثبیت کرده اند. بعضی از این بازیگران عبارتند از: سازمان های فراملی و بین دولتی، سازمان های غیردولتی، سازمان های غیرمدنی نظیر گروههای تروریستی، قاچاقچیان اسلحه و موادمخدر و قاچاقچیان انسان، شرکتهای چند ملیتی، بنیادهای بشردوستانه، افراد مشهور، انجمن های حرفه ای فراملی)) که استانداردها و هنجارهای جهانی را تعیین کرده اند و حکمرانی جهانی شبکه ای را می سازند.
بازیگران جامعه مدنی در نقش واسطه های دولت
بازیگران جامعه مدنی می توانند در جوامع خارجی در نقش واسطه های دولت در سطح محلی عمل کنند. آنها نظر کارشناسی مناسب و مشاوره های سیاستی به دولت ها می دهند و در عرصه هایی که دسترسی دیپلمات های دولتی رسمی به آنها دشوار است، کارکردهای دیپلماتیک را ایفا می کنند. بازیگران غیردولتی، همچون سازمان های غیردولتی و اتاق فکر در نقش بازیگران دیپلماتیک، نقاط قوت خاصی دارند که دولت ها به آنها اشراف یافته اند و در اجرای فعالیت دیپلماتیک خود، آنها را در اختیار خود گرفته و مورد استفاده قرار می دهند. در این چارچوب شاید پذیرفتنی تر به نظر می آید که اتاق های فکر بعنوان بازیگران غیردولتی برخوردار از قدرت و تاثیر گذاری فزاینده بر امور بین المللی، در دیپلماسی شرکت داده شوند.
امروزه دیپلماسی ابعاد چند جانبه تری پیدا کرده است، گرچه دیپلماسی دوجانبه بین نمایندگان رسمی دولت ها هنوز بخشی حیاتی از دیپلماسی نوین است. از زاویه دیگر، دیپلمات های امروزی اساساً وظیفه کمک به هدایت کشورهای خود در مخاطرات جهانی شدن را بر عهده دارند. وزارت های خارجه و کارگزاران دیپلماتیک آنها جهت کمک به انجام این وظیفه، به صورت فزاینده ای بازیگران جدیدی را وارد قلمروی سنتی دیپلماسی می کنند. این کار را دیپلماسی چند جانبه، تلفیقی یا کاتالیزوری نامیده اند که همکاری بیشتر بین دیپلمات رسمی سنتی و بازیگران دیپلماتیک نوین را شامل می شود که از روش های بسیار، وظایف دیپلماسی سنتی را بر عهده گرفته و گسترش می دهند.
دیپلماسی مسیر ۲؛ به تعامل دیپلماتیک بین افرادی که کارگزار دولت نیستند، اشاره دارد. این اصطلاح بخصوص در حوزه حل منازعه، مفید است. این نوع از دیپلماسی کانال ارتباطی مخفیانه ای را فراهم می آورد. این روندها به این معنا است که دیپلماسی دیگر تنها حق مسلم دولت نیست، بلکه حالا شامل بازیگران غیر دولتی مختلفی می شود که انعطاف پذیری بیشتری در عملی کردن ابتکارات دیپلماتیک دارند.
دیپلماسی شبکه ای
دیپلماسی شبکه ای خیلی شفاف تر و سریع تر است و هم دیپلمات های رسمی و هم عده ی زیادی از بازیگران جدید را در بر می گیرد. با این وجود، دیپلماسی شبکه ای باعث کنار گذاشتن کامل روش های گذشته نشده است. دیپلماسی دیگر به نهاد دولت حاکم گره نمی خورد، بلکه در درون و فراتر از نظام دولتی وجود دارد. دیپلماسی فقط استقامت بخش روابط بین دولت ها نیست، بلکه حالا به تحکیم پیوند میان دولت ها و فرهنگ های متعدد می پردازد. بنابراین دیپلماسی به مساله بسیار مشکل تری تبدیل گشته است.
کارکرد غیر ممکن برای اتاق فکر
با این همه، فقط انجام یک کارکرد برای اتاق های فکر به معنای واقعی کلمه غیر ممکن است: کارکرد نمایندگی، چون که اتاق های فکر کارگزاران رسمی دولت نیستند.
از آنجاییکه برداشت ما از دیپلماسی گسترش یافته است و روابط با واحدهایی غیر از دولت ها را در بر می گیرد، ازاین رو ادراک ما از کارکردهای دیپلماتیک هم تغییر کرده است. برای مثال، دو دهه بعد از کنوانسیون وین، هدلی بول، نظریه پرداز مشهور، پنج کارکرد کلیدی دیپلماسی را این گونه شناسایی کرد:
- ارتباطات
- مذاکره برای توافق نامه ها
- جمع آوری اخبار یا اطلاعات
- به حداقل رساندن تنش بین دولت ها در روابط بین الملل
- نمادپردازی کردن از وجود جامعه دولت ها
با ورود به عصر حاضر، ارتباطات خارج از کانال های دولتی به یکی از بخش های کلیدی دیپلماسی تبدیل گشته است، چه تحت عنوان ((دیپلماسی عمومی)) و چه ((بُعد عمومی که حالا، محور شیوه های دیپلماتیک است)) مفهوم سازی می شود. جفری وایزمن نشان داده است که چگونه دولت ها، بُعد سومی را به تعامل دوجانبه و چندجانبه خود با دیگر دولت ها اضافه کرده اند که در آن، دولت ها با بازیگران غیر دولتی تعامل می کنند.
نقش بالقوه اتاق های فکر در دیپلماسی
با استفاده از تعاریف فوق، این یادداشت بر چهار کارکرد دیپلماتیک تمرکز خواهد نمود که به صورت بالقوه توسط اتاق های فکر انجام می شود:
- مذاکره بین دولت ها
- ارتباط با جوامع خارجی
- جمع آوری اطلاعات و گزارش دهی
- ترویج روابط دوستانه و به حداقل رساندن تنش در امور بین المللی
این لیست بسته نیست و ما آنرا برای اضافه شدن کارکردهای احتمالی دیپلماسی دیگری که امکان دارد با گذشت زمان شناسایی شوند یا تکامل یابند، باز می گذاریم.
وقتی چهار کارکرد پیشنهادی دیپلماسی را کنار نقش های مستقیم و یا غیرمستقیم قرار می دهیم، ماتریسی از مشارکت احتمالی اتاق های فکر در دیپلماسی ایجاد می شود که هشت نقش بالقوه را برای اتاق های فکر شناسایی می کند. این نقش ها به شرح ذیل هستند:
نوع مذاکره ارتباط جمع آوری اطلاعات روابط دوستانه
مستقیم متخصصان مزد بگیر تهاجم فریبنده شواهد فضای امن
غیر مستقیم مدرسه دیپلمات ها مربیان شخصی مدیرارشد علمی مشاور خردمند
مذاکره
- مستقیم
جایی که اتاق فکر با عرضه آن چیزی که وارد سیستم می شود به عنوان مشاور، قبل از مذاکرات و در اثنای آن، مستقیماً در مذاکرات دیپلماتیک ایفای نقش می کند.
- غیر مستقیم
جایی که اتاق فکر جهت کمک به دیپلمات ها در اجرای مذاکرات به آنها آموزش می دهد یا از آنها حمایت می کند. این اقدام برای مثال از راه دوره های آموزشی یا کارگاه های مذاکره انجام می شود.
ارتباطات
- مستقیم
جایی که اتاق فکر مستقیماً با جوامع خارجی ارتباط دارد و هدف آن تأثیرگذاری بر آنها، چه از راه وبسایت و انتشارات و چه از راه مشارکت پژوهشگران اتاق فکر در رویدادها و مناظره ها می باشد.
- غیر مستقیم
جایی که اتاق فکر به مقامات رسمی کمک می نماید ارتباط خود با جوامع خارجی را بهبود بخشند. چنین کمکی می تواند به شکل عرضه یک راهنمای آموزشی درباره روش اجرای دیپلماسی عمومی یا آموزش رسمی و مربی گری باشد.
جمع آوری اطلاعات و گزارش دهی
- مستقیم
جایی که اتاق فکر اطلاعات را جمع آوری و گزارش می دهد. اتاق فکر در اینجا در نقش ((شاهد)) عمل می کند. این کار می تواند از راه حقیقت یابی، گزارش رسمی و رسانه های برخط صورت گیرد.
- غیر مستقیم
جایی که اتاق فکر به دولت در جمع آوری اطلاعات، بعنوان مثال از راه تدوین دستور کار یا عرضه مشاوره به دولت برای بهبود جمع آوری اطلاعات کمک می نماید.
ارتقای روابط دوستانه و به حداقل رساندن تنش
- مستقیم
جایی که اتاق فکر مجمعی برای مقامات رسمی تشکیل می دهد که با هم در ارتباط باشند و بعنوان مثال از راه کنفرانس یا گردهمایی سالانه رهبران، آزادانه موضوعات را به بحث بگذارند.
- غیرمستقیم
جایی که اتاق فکر به دولت ها برای چگونگی بهبود روابط خود مشاوره می دهد. این مشاوره می تواند شامل باورهای در ارتباط با سیاست، گزارش ها یا میزبانی گردهمایی ها یا نشست هایی که تصمیم گیرندگان کلیدی در آنها شرکت می کنند باشد.
در نهایت باید اظهار داشت که اگر بتوانیم نشان دهیم که اتاق های فکر این کارکردها را اجرا می کنند، ثابت می شود که اتاق های فکر هم به طور مستقیم و هم غیرمستقیم در اجرای دیپلماسی نقش دارند.
گزیده ای از منابع:
- برگرفته از کتاب دیپلماسی اندیشکده ای؛ نوشته ملیسا کانلی تیلور، ری متیوز و اما براکهرست و ترجمه؛ حسین طالشی صالحانی و محمود جوادی؛ انتشارات وزارت امورخارجه ج. ا. ا
- با سپاس از راهنمایی پژوهشی جناب آقای علی اکبر بابا، دیپلمات وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب