استاد دانشگاه تهران بررسی كرد؛
قرآن چه خدمتی به نهج البلاغه کرده است؟
بلک بلاگ: مجید معارف در برنامه تلویزیونی سوره اظهار داشت: وقتی نهج البلاغه را به قرآن از نظر معارف و مطالبش عرضه می کنید می بینید که قرآن آنرا تائید می کند و اختلافی بین این دو وجود ندارد.
به گزارش بلک بلاگ به نقل از مهر، در سومین قسمت از ویژه برنامه «سوره؛ فصل نهج البلاغه» درباره موضوع «نسبت و ارتباط قرآن و نهج البلاغه» با مجید معارف استاد دانشگاه تهران و حدیث پژوه بحث و گفتگو شد.
پیش از شروع گفتگو، در آیتم نقد وبررسی ترجمه و شرح های نهج البلاغه، ترجمه علی موسوی گرماروی از نهج البلاغه مورد نقد و بررسی قرار گرفت سپس دیانی از معارف پرسید که قرآن کلام خداوند و کلام بی همانندی است اما درعین حال یک نسبتی هم بین قرآن و نهج البلاغه برقرار است؛ از نظر مبناشناسی چگونه می توانیم این دو متن را باهم مقایسه کنیم؟
معارف پاسخ داد: در بررسی های تطبیقی هردو کتابی را می توان باهم مقایسه کرد؛ در جنبه معارفی خیلی مرسوم می باشد که قرآن را با کتابهای آسمانی و مقدس گذشته مقایسه کنند و اشکالی هم ندارد ولی احتیاط هم لازم است. گاهی هم قرآن را با کتابهای بشری مقایسه می کنند که در این صورت آموزه هایی از قرآن را با آن کتاب بشری مقایسه می کنند بطورمثال می گویند مقایسه آموزه هایی از قرآن با فلان کتاب ملاصدرا. پس در دنیای علم این مسائل جاافتاده است اما در مورد نهج البلاغه مقداری کار ما ساده تر است و نمی گوییم ارتباط آموزه های قرآن با نهج البلاغه چون نهج البلاغه، سخنان امام علی (ع) و ایشان هم شاگرد پیامبر (ص) است. علم حضرت رسول (ص) هم که علم الهی است. امیرالمومنین (ع) به شهادت تاریخ کسی است که از کودکی در دامان در پیامبر تربیت و بزرگ شده و همیشه حتی در حرا هم دنبال پیامبر (ص) بوده است. بدین سبب چون ما با چنین فردی در ارتباطیم به خودمان اجازه می دهیم که بگوییم بررسی ارتباط قرآن و نهج البلاغه. امیرالمومنین (ع) درجریان شأن نزول روز به روز و آیه به آیه قرآن است و از چنین دانش والایی از قرآن برخوردارست. ایشان هیچ چیز را فراموش نمی کرد چون مشمول دعای خاص رسول خدا بود.
دیانی اظهار داشت: ما دو عبارت مشهور داریم؛ یکی این که نهج البلاغه دون کلام خالق و فوق کلام مخلوق است و دیگری این که نهج البلاغه را اخ القرآن در میان شیعیان می نامند. این دو عبارت را به چه صورت ارزیابی می کنید؟
این استاد دانشگاه تهران اظهار داشت: درباره این تعبیر که نهج البلاغه اخ القرآن است من بعنوان نهج البلاغه پژوه خیلی منشأ و ریشه ش را ندیدم و فکر می کنم سخنی است که مشهور شده ولی ریشه حدیثی ندارد. در مورد تعبیر دیگر که گفتند نهج البلاغه دون کلام خالق و فوق کلام مخلوق است، ابن ابی الحدید درمقدمه شرح نهج البلاغه نوشته ولی گوینده را معرفی نکرده است. از زمانی که قرآن کریم بعنوان آیه و معجزه نازل شد یکی از دغدغه ها و کنجکاوی های دانشمندان این بود که قرآن از چه جهتی معجزه است؟ از نخستین وجه هایی که درباره اعجازقرآن به ذهن دانشمندان رسید مسئله فصاحت و بلاغت بود؛ به این معنا که قرآن کریم از لحاظ فصاحت و بلاغت دارای اعجازاست و نظیر ندارد. کتاب هایی مثل دلیلهای الاعجاز و اسرار البلاغه عبدالقاهر جرجانی به همین دلیل نگاشته شده است. در این کتاب ها شاخصه، ملاک و معیار بلاغت مشخص شده است. ایجاز، اطناب، تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز همچون مسائل بلاغی قرآن است که دانشمندان استخراج کردند.
معارف افزود: آنچه که علمای ما می گویند این است که بلاغت مراتب دارد. بطورمثال رمانی می گوید بلاغت سه مرتبه دارد؛ پایین، متوسط و اعلا. بلاغت قرآن در اوج است و کسی نمونه ای از ایجاز و اطناب و تشبیهش را ندارد. خود سیدرضی هم گفته که منتخبی از بلیغ ترین سخنان امام علی (ع) را می آورد. هیچ کلامی از لحاظ اعجاز به پای قرآن نمی رسد و از این جنبه قرآن بی همتاست ودیگران را دعوت به مسابقه می کند ولی هیچ کتابی نمی تواند در این مسابقه پیروز شود. ما می توانیم سایر سخنان را در مرتبه بلاغت با قرآن کریم بسنجیم و وقتی به متون دوده مثل صحیفه سجادیه یا نهج البلاغه می رسیم این متون با قرآن کریم قابل مقایسه می شوند. در مقابل امیرالمومنین (ع) هم کسانی خواستند خطبه هایی تولید کنند اما با شکست مواجه گشتند چون خطبه هایشان تقلیدی بود. بطورمثال ابن نباته مصری خواست مثل امیرالمومنین (ع) یک خطبه جهادی بگوید اما نتوانست و شکست خورد. بنا بر این هم می گویند که نهج البلاغه فوق کلام مخلوق است.
مجری برنامه سپس پرسید آیا امیرالمومنین (ع) فقط شأن تفسیری نسبت به قرآن دارند و فقط خواستند برخی آیات را تفسیر کنند به بیان دیگر ایشان در کلام خودشان چگونه با قرآن نسبت برقرار می کنند؟
این حدیث پژوه اظهار داشت: از توفیقات بنده تألیف کتاب «ارتباط نهج البلاغه وقرآن» است که متن درسنامه من در دوره کارشناسی ارشدم در رشته علوم حدیث است و دراختیار دانشجویان قرار دارد. پیش ازهرچیز باید بگویم ارتباط قرآن و نهج البلاغه یک ارتباط دوسویه است. نهج البلاغه به یک معنا قسمتی از احادیث قولیه شیعه است وبراساس آمار بیشتر احادیث شیعه هم قولیه هستند. نهج البلاغه نماد کوچکی از احادیث قولیه امام علی (ع) است. پیامبر اسلام (ص) برای صحت و سقم حدیث قاعده عرضه به قرآن را به ما یاد دادند. پس آنچه از نهج البلاغه به قرآن عرضه می شود مهر تائید می گیرد و خدمت قرآن به نهج البلاغه می شود.
دیانی در ادامه بحث خدمت قرآن به نهج البلاغه از معارف پرسید که چگونه می شود که نهج البلاغه و قرآن باهم مغایرت ندارند و همه چیز از قرآن پاسخ مثبت می گیرد؟
معارف اظهار داشت: به لحاظ مبانی وقتی امیرالمومنین (ع) در سایه دانش قرآنی مسلط به مفاهیم قرآن باشد شامل این که استناد به قرآن بکند یا نکند توقعی غیر از این نداریم که آموزه های نهج البلاغه و سخنان امیرالمومنین (ع) ترجمان باردیگر ای از خود قرآن باشد ولی در عین حال بغیر از این پیش فرض، خطبه های نهج البلاغه را که در حوزه های مختلف است دسته بندی می نماییم می بینیم که به آموزه های قرآنی شبیه است البته برخی افراد اختلافاتی هم به دست آوردند و بطورمثال می گویند در قرآن و نهج البلاغه دنیا مذمت شده ولی در نهج البلاغه، دنیا غلیظ تر مذمت شده است و امام علی (ع) دنیا را بیشتر نکوهش کرده است البته همه این اختلافات توجیه علمی و زمانی شده است. نهج البلاغه بازتابی ازسخنان امام علی (ع) در وضعیت جامعه بعد از رحلت پیغمبر به فاصله ۲۵ سال است که متأسفانه در این سال ها اتفاقات بسیاری افتاده است بطورمثال فتوحات بسیاری نصیب مسلمانان شد و در اثر این فتوحات عنائم بسیاری سرازیر به مدینه و بین اصحاب پیغمبر توزیع و یک نوع دنیازدگی بین مردم رایج شد.
این نویسنده و پژوهشگر در ادامه اظهار داشت: بدین سبب خدمتی که قرآن به نهج البلاغه می کند این است که وقتی نهج البلاغه را به قرآن از نظر معارف و مطالبش عرضه می کنید می بینید که قرآن آنرا تائید می کند و اختلافی بین این دو وجود ندارد.
دیانی در این میان اظهار داشت: در بعضی از قسمت ها هم استنادات امیرالمومنین (ع) را به قرآن برای تقویت کلام خودش می بینیم به این موارد هم اشاره می کنید.
که معارف پاسخ داد: امیرالمومنین (ع) در نهج البلاغه به مناسبت هایی استناداتی به قرآن می کند. استناداتش به سه شکل کلی شناسایی شده است؛ استشهادی، اقتباسی و تلویحات. استشهاد جایی است که امیرالمومنین منشأ را ذکر می کند و می گوید خدا گفت؛ چیزی که امروزه از آن بعنوان «نقل قول مستقیم» یاد می شود. اقتباسی جایی است که بطورمثال آیه ای از قرآن را اقتباس می کند مثل خطبه ۸۷. وقتی که فقط ردپایی از قرآن می بینیم استناد تلویحی می شود. در این شکل از استناد، گوینده می تواند در پیکره آیه تصرفات لفظی کند و در بافت کلامش، نشانه ای از آیه وجود دارد و نه عین آن و از این تلویحات فراوان در نهج البلاغه وجود دارد.
دیانی در ادامه از معارف خواست به بحث خدمت های نهج البلاغه به قرآن بپردازد.
معارف نیز اظهار داشت: نهج البلاغه به مثابه تفسیری بر قرآن است. ما یک شکل تفسیر داریم با عنوان تفسیر ترتیبی یا کلاسیک که مفسر به شکل ترتیبی یا موضوعی آیات را تفسیر می کند؛ اگر قرار باشد به این معنا بین قرآن و نهج البلاغه نسبت سنجی نماییم، نهج البلاغه، تفسیر قرآن نیست و کسی هم چنین ادعایی ندارد اما به یک معنای دیگر، نهج البلاغه تفسیری برای قرآن است و آن معنا اینطور است که نوعی تفسیر معنوی از قرآن است. یکی از زیباترین جلوه های تفسیری امیرالمومنین از نهج البلاغه خطبه ۲۱۶ این کتاب است. در این خطبه تفسیر امام علی (ع) از سوره تکاثر بیان شده است. ابن ابی الحدید قسم خورده است: من طی پنجاه سال هزار مرتبه این خطبه را خواندم و هردفعه که خواندم برایم جدید بود. پس نهج البلاغه می تواند به تعدادی از اختلافات تفسیری هم فیصله بدهد. بطورمثال در مورد همین سوره تکاثر اختلاف تفسیری وجود دارد در خطبه ۲۱۶ نهج البلاغه امیرالمومنین درباره و خطاب به مردگان می گویند: ای کاش اینها به قصد عبرت آموزی به قبرستان می رفتند نه فخر فروشی. آیا این مردم به جنگ های پدرانشان افتخار می کنند؟ آنها که هلاک شدند و از بین رفتند. القصه ما از نهج البلاغه در زمینه تفسیری اصول و روش تفسیری استخراج می نماییم که خود این اصول شامل چهار موردند؛ جامعیت، تدبر در قرآن و پرهیز از تفسیر به رأی، اصل استنتاق و اطلاعات تاریخی.
منبع: blackblog.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب