صفر تا صد ماجرای تنگه ابوقریب؛
مگر قطعنامه را قبول نمی کنیم؟
به گزارش بلک بلاگ یکی از نیروهای قدیمی گردان عمار از فرمانده میپرسد: برادر یزدی! اگه واقعا قراره آتش بس بشه و قطعنامه رو قبول نماییم، چرا باید بریم توی دشت بجنگیم؟ با این سوال، سکوت سنگینی فضا را پر می کند.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه _ صادق وفایی: کتاب «عملیات عطش؛ روایت مستند نبرد گردان عمار در تنگه ابوقریب» نوشته جواد کلاته، آذرماه امسال توسط نشر ۲۷ بعثت منتشر و راهی بازار نشر شد. این کتاب حول محور ماجرای مقاومت دو گروهان از گردان عمارِ لشکر ۲۷ محمدرسول الله (ص) را در روز ۲۰ تیر سال ۱۳۶۷ شامل می شود که مخاطبان، قبل تر با فیلم سینمایی «تنگه ابوقریب» با آن آشنا شده اند. تفاوت های بی شمار فیلم یاد شده و واقعیتی که در عملیات تنگه ابوقریب یا به قول نویسنده کتاب، عملیات عطش جریان داشته، یکی از انگیزه های مهم تولید این کتاب مستند بوده است.
یکی از موضوعات مهم در آن برهه، عقب نشینی تعدادی از نیروهای ارتش و چالش نیروهای بسیجی با ارتشیان است که مطلبِ غیرواقع و نادرستی نیست. اما طرح آن باید منصفانه باشد چون در عین فرار و عقب نشینی تعدادی از نیروهای ارتش، نیروهای ارتشی دیگری هم بودند که تا پای جان ایستادگی کرده و شهید یا مجروح شدند. به هر حال، در ابتدای ماجراهای تنگه ابوقریب، پادگان لشکر ۲۱ حمزه که آخرین سد محکم دفاعی قبل از اندیمشک و دزفول بود، سقوط کرد و برخی از نیروها و افسرانش عقب نشینی کردند.
نکته دیگری هم که نباید از نظر دور داشت، حال و هوا و شرایطی است که حادثه مقاومت و ایثار گردان عمار در آن رخ داده است؛ روزهای که بحث پذیرش قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل برای اختتام جنگ ایران و عراق داغ بود و رزمندگان حاضر در خطوط نبرد، تعدادی از سیاستمداران مرکزنشین را مسئول وضعیت یاد شده می دانستند؛ این که جنگ درست اداره نمی گردد و حداقل باید مثل صدام همه دولت و وزرا را برای اداره جنگ بسیج کرد. در همین زمینه، فرازهای ابتدایی کتاب «عملیات عطش» به بحث ها و گفتگوهای محمدرضا یزدی فرمانده گردان عمار با غلامرضا صالحی معاون لشکر ۲۷ اختصاص دارد که در آنها، یزدی معتقد می خواهد در جلسه با آیت الله هاشمی رفسنجانی جانشین وقت فرماندهی کل قوا، صحبت های انتقادی خودرا درباره مدیریت جنگ مطرح کند اما صالحی معتقد می باشد جلسه پیش رو، جای طرح این مسائل نیست. یزدی معتقد می باشد دولتی ها هم باید مثل مسئولان عراقی درگیر جنگ شوند چون به باور او، وزارت خانه های کشور درگیر جنگ نیستند و با تشکیل معاونت های پشتیبانی در هر وزارت خانه که فایده ای ندارند، نمی گردد چنین جنگ عظیمی را اداره کرد.
حمله غافلگیرکننده عراق در چنین شرایطی که تردید به ادامه جنگ در کشور وجود داشت، حمله کرد و با چند لشکر زرهی پیش آمد تا در آخر جنگ دست بالا و برگ برنده ای داشته باشد. در نتیجه دو گروهان از گردان عمار خودرا به نیروهای دشمن رسانده و اهتمام کردند مسیرشان را سد کنند. آنچه در واقعیت رخ داد، این بود که دو گروهان گردان عمار در این عملیات، بطور تقریباً کامل منهدم و نفراتشان نیز شهید و زخمی شدند. اما مقاومت شأن سبب تردید عراق برای ادامه شد و در نهایت، از موضع خود عقب نشسته و به سمت مرزهای بین المللی ایران و عراق رفتند. این حماسه توسط نیروهای گردان عمارِ لشکر ۲۷ در واپسین روزهای دفاع مقدس شکل گرفت؛ گردانی که نیروهای نخبه و تحصیل کرده ای را در خود جا داده بود؛ مانند
علی یزدی برادر محمدرضا یزدی که در وزارت خارجه مشغول بود و زمان عملیات ها بعنوان بسیجی به گردان عمار می آمد و در مقام پیک گردان انجام وظیفه می کرد؛ و یا اصغر کلانتری که درجه دار نیروی هوایی و تکنیسین هواپیما بوده و بعد از ۲۴ ساعت حضور در سر کار وقتی ۷۲ ساعت را در اختیار خود بوده و گردان عمار عملیات داشته، با گرفتن مرخصی به منطقه می رفته است. رزمنده دیگر این گردان که وضعیتی مشابه داشته، ناصر سعیدی در گروهان رجایی است که نیروی بسیجی نبوده بلکه از اعضای سپاه پاسداران بوده و در مواقع عملیات، بی نام و نشان به گردان عمار می آمده است. رزمنده دیگر هم قاسم هونجانی تیربارچی گروهان رجایی است که در حقیقت سرباز سازمان صنایع دفاع بوده است.
نشست نقد و بررسی «عملیات عطش» بتازگی در خبرگزاری مهر انجام شد اما ساختار کتاب و همچنین وقایع تاریخی که کتاب درباره آن هاست، مورد بررسی قرار گرفتند. اما قبل از انتشار گزارش میزگرد نقد و بررسی این اثر، بد نیست نگاهی اجمالی به آن و اتفاقات رخ داده در تنگه ابوقریب داشته باشیم.
* شرایط و حال و روز جبهه قبل از واقعه ابوقریب
واقعه نبرد در تنگه ابوقریب زمانی رخ داد که به مدت حدود دو سال، توان نظامی ایران کاهش پیدا کرده بود و نیروهای داوطلب کمتری به جبهه می رفتند. در کنار نبود نیرو و امکانات کافی، در جبهه خوزستان کار زیادی از پیش برده نشده و در مرکز نیز، بحث و جدل سیاستمداران گرم و مساله پذیرش یا عدم پذیرش قطعنامه آتش بس، مطرح بود. در همان روزها، عملیات والفجر ۱۰ در ۲۴ اسفند ۶۶ با همکاری مشترک ارتش و سپاه انجام شد که در نتیجه آن، سد دربندی خان عراق تصرف شد و نیروهای ایرانی مقداری هم در حلبچه در خاک عراق پیشروی کردند اما بعد از چند روز، عراق با بمباران شیمیایی منطقه مورد نظر و کشتار مردم غیرنظامی، شیرینی این پیروزی را از بین برد. نکته مهمی که راویان خاطرات آن دوران روایت کرده اند، این است که کار جنگ از انجام عملیات های بزرگی چون والفجر و خیبر به عملیات های محدود کشیده بود. به همین ترتیب بود که برنامه بعدی رزمندگان ایرانی، نگه داشتن سد تصرف شده دربندی خان اعلام گردید تا ایران بتواند برگ برنده ای در اختیار داشته باشد. برای پدافند این منطقه، قله شاخ شمیران در نظر گرفته شد که به شهر حلبچه و سد دربندی خان مشرف بود. وظیفه پدافند در این قله به نیروهای گردان عمار از لشکر ۲۷ محمد رسول الله (ص) واگذار می شود که با مقاومت سرسختانه آنها و دفع حملات سنگین عراق، خط پدافندی مذکور برای مدتی تثبیت می شود.
در همین اوضاع و شرایط از جبهه جنوب خبرهای بدی می رسد؛ عراق باردیگر شلمچه را تصرف می کند و آمریکا هواپیمای ایرباس مسافربری ایران را در خلیج فارس مورد هدف قرار می دهد. بعد از گذشت سه هفته، نیروهای گردان عمار خط پدافندی شاخ شمیران را به گردان سلمان از لشکر ۲۷ تحویل داده و به مرخصی رفتند. عده ای از آنها هم در منطقه پراکنده شدند. سپس عملیات بیت المقدس ۷ با هدف بازپس گیری شلمچه انجام شد که موفقیتی در پی نداشت. این عملیات از ۲۳ تا ۲۵ خرداد ۶۷ اجرا شد و بعد از آن، خیلی از گردان های لشکر ۲۷ به مرخصی رفتند و فقط دو گردان حبیب و عمار در دوکوهه ماندند. در همان روزها محمداسماعیل کوثری فرمانده لشکر ۲۷ اعلام نمود هر لحظه ممکنست عراق به نقطه ای از خط ایران حمله کند. بدین سبب نیاز است نیروهای گردان عمار در دسترس باشند. چون ممکنست هرلحظه به منطقه نبرد اعزام شوند.
بسیجی ها از یکدیگر می پرسند چرا نقاطی که قبل تر فتح کرده اند، به مرور سقوط می کنند؟ به روایت راویان خاطرات آن روزها، حتی صحبت هایی از خیانت تعدادی از مسئولان رده بالای مملکت به جنگ و رزمنده ها هم هست. «می گویند فلانی دوست دارد ما جبهه ها را یکی یکی از دست بدهیم و عقب نشینی نماییم تا مجبور شویم شرایط صلح را زودتر بپذیریم. یزدی بعضی حرف هاشان را قبول ندارد و راجع به تأثیر شایعاتی که توسط منافقین ساخته و پرداخته شده، تذکر می دهد.» روز جمعه ۱۸ تیر خبرهایی غیررسمی از تحرکات عراق در مرز به گوش می رسد. همه خط های پدافندی از غرب رودخانه کرخه به طرف مرز، در دست نیروهای ارتش هستند که برای جلوگیری از پیشروی تانک های دشمن، در بستر رودخانه چیخاب، مین ضدتانک M19 می کارند. منطقه عین خوش و این رودخانه، آخرین نقطه از خط پدافندی ارتش است. عراق قبل از این در ۴ خرداد با یک حمله سنگین، پاسگاه زید را از نیروهای ایرانی گرفت که نیروهای ایرانی به فکر آزادسازی آن افتادند و با تحرکات مشکوک عراق، محمدرضا یزدی فرمانده گردان عمار مأمور شد گردانش را در نزدیکی رودخانه کارون در یک اردوگاه موقت که فاصله کمی تا پاسگاه زید داشت، مستقر کند. در آن برهه گفته می شد منطقه آرامش ندارد و در بعضی از شب ها، نیروهای تخریب، تبادل آتش سنگینی را اطراف دشت عباس و فکه دیدند.
اتفاق بعدی، این است که شهر اندیمشک پر از سربازان ارتشی می شود که عقب نشینی کرده اند. خبر این است که عراق حمله کرده و نیروهای ارتش تا اندیمشک عقب نشینی کرده اند. به قول مردم و شاهدان عینی آن لحظات، فضا و شرایط مانند روزهای اول جنگ شده که همه فرار می کردند. در همین شرایط، صحبت هایی درباره صلح و مذاکره در تهران مطرح است که مورد قبول رزمندگان نیستند. بسیجی ها از یکدیگر می پرسند چرا نقاطی که قبل تر فتح کرده اند، به مرور سقوط می کنند؟ به روایت راویان خاطرات آن روزها، حتی صحبت هایی از خیانت تعدادی از مسئولان رده بالای مملکت به جنگ و رزمنده ها هم هست. «می گویند فلانی دوست دارد ما جبهه ها را یکی یکی از دست بدهیم و عقب نشینی نماییم تا مجبور شویم شرایط صلح را زودتر بپذیریم. یزدی بعضی حرف هاشان را قبول ندارد و راجع به تأثیر شایعاتی که توسط منافقین ساخته و پرداخته شده، تذکر می دهد.» (صفحه ۴۲) در همین گیرودار است که باردیگر خبر می رسد عراق به دشت عباس و عین خوش حمله کرده و نیروهایی سپاه باید به کمک ارتش بروند. سپس محمدرضا یزدی فرمانده گردان عمار با این واقعیت روبرو می شود که فقط دوسه ساعت مهلت دارد و بدون این که زمین را شناسایی کرده باشند، باید وارد یک عملیات شود؛ با گردانی که سنگین ترین سلاحش، تیربار و آرپی جی است.
با گردآوری نیروهای عمار در پادگان دوکوهه، یزدی برای نیروهایش سخنرانی می کند که قسمتی از آن، قابل توجه است و در کتاب «عملیات عطش» روایت شده است: «اگر این بعثی ها بیان و بچسبن به کرخه، برای پس گرفتن سرزمین هامون باید یه فتح المبین دیگه راه بندازیم! اونم در شرایطی که ممکنه نیرو و تجهیزات یک فتح المبین دیگه رو در اختیار نداشته باشیم. پس با این شرایط، مسئولیت ما سنگین تر می شه!» (صفحه ۴۸)
نتیجه گیری و دستور، این است که نیروهای گردان عمار باید آن قدر جلو بروند تا به نقطه تماس با دشمن رسیده و درگیر شوند. نیروهای عمار در حقیقت به قول فرمانده شان، راهی جز این نداشته اند. «اگر بخوایم با شرایط موجودمون جلوی پیشروی عراقیا رو بگیریم، راهی جز این نیست!» (صفحه ۵۳) همین طور قرار می شود نیروهای گردان حبیب از دوکوهه حرکت کرده و به سمت کرخه بروند تا در نهایت اگر به عراقی ها برنخوردند، به طرف عین خوش ادامه مسیر بدهند.
* حرکت عمار به سمت معرکه نبرد
پس از گرفتن دستور و آماده سازی ضربتی نیروها، گردان عمار به جاده اندیمشک – خرم آباد وارد می شود و عبور و مرور اتومبیل ها را شلوغ و آشفته می بینند. تعداد ماشین های ارتشی و آمبولانس هایی که از منطقه درگیری برمی گردند زیاد است. عبور و مرور بر پل نادری روی رودخانه کرخه، که نقطه ورود به دشت عباس و فکه و شرهانی و تمام مناطق مرزی است، قفل شده است. در همان لحظات بی خبریِ یزدی و باقی فرماندهان لشکر ۲۷، در پادگان عین خوش یعنی محل قرارگاه فرماندهی لشکر ۲۱ حمزه اتفاقات مهمی رخ داده است؛ چند لشکر زرهی و مکانیزه با نیرو و تجهیزات کامل وارد منطقه شده اند و سرهنگ علی رزمی فرمانده لشکر ۲۱ هم از این که چرا باید با چنین تأخیری از حضور این همه نیروهای دشمن باخبر شود، عصبانی است. نیروهای عراقی به وضوح قدرت نمایی می کنند و منتظرند تا حمله برق آسای خودرا شروع کنند. سرهنگ رزمی دستور آتش توپخانه، تانک ها و خمپاره ها را صادر کرده بود، اما امکانات تنها یک تیپ از لشکر ۲۱ حمزه، به هیچ وجه توانایی مقابله با امکانات ۵ لشکر دشمن را نداشت. در نتیجه دشمن با تعداد زیادی توپ سنگین و سبک، محل استقرار یگان های لشکر ۲۱ را زیر آتش سنگین گرفت و جاده دهلران به دشت عباس را نیز زیر آتش بمب های شیمیایی گرفت. در درگیری های پیش آمده، سه فروند موشک اسکات نه متری به محوطه پادگان لشکر ۲۱ برخوردند که موجب زخمی و بیهوش شدن سرهنگ رزمی، سرهنگ پورداراب و چند افسر ارشد دیگر شدند. موج انفجار تمام بی سیم های فرماندهی لشکر ۲۱ را از کار انداخت و ارتباط اتاق جنگ با فرماندهان میدانی را قطع کرد. بنابراین بود که نیروهای ارتش از سمت دهلران به طرف عین خوش عقب نشینی کردند و در همین عقب نشینی ها بود که تعداد زیادی از نیروهای ارتش شهید و زخمی شدند. به قول راویان خاطرات نبرد عمار در تنگه ابوقریب، هیچ کس در لشکر ۲۷ از این همه اتفاقات هولناک که در خط ارتش افتاده بود، خبر نداشت.
بعضی از نیروهای گردان عمار، اسلحه و تجهیزات و اتومبیل های ارتشی را ضبط کرده و خطاب به سربازان ارتشی گفتند تنها در صورت تحویل این امکانات می توانند عقب بروند. توپ و کاتیوشا و خمپاره ۱۲۰ ازجمله این امکانات اند که نیروهای ارتشی دارند و نیروهای عمار از آنها بی بهره بودند. در حین گفتگو برای تسلیم امکانات و تسلیحات ارتشی، بگومگوها و درگیری هایی پیش می آید که با شلیک یک تیر، سید سعید سیدین از نیروهای گردان عمار از ناحیه پا زخمی می شود نیروهای گردان عمار به علت محدودیت زمان و نبود امکانات لازم، چند دستگاه اتوبوس مسافربری را در جاده بیرون دوکوهه متوقف کرده و از رانندگان آنها خواستند برای بردن نیروهای رزمنده به سمت محل درگیری، مشارکت کنند. در نتیجه با پیدا کردن این چند دستگاه اتوبوس مسافربری بین شهری و انتقالشان به پادگان دوکوهه، نیروهای عمار آماده عزیمت به منطقه نبرد شدند؛ «اما نه کسی هست که اسفند دود کند و نه کسی که قرآن بالای سر بچه ها بگیرد. همه چیز این عملیات فرق دارد.» (صفحه ۷۰) در همین حال و هوا، مردم هم که ترسیده اند، مشغول ترک شهر اندیمشک هستند. تنها دوسه ساعت بعد از اعلام دستور، همه نیروهای گردان عمار در منطقه حاضر می شوند و در جاده دهلران، تنها اتومبیل هایی درحال تردد هستند که به سمت پل نادری حرکت می کنند. در راه مقابل، جاده پر از کامیون های بنز ۹۱۱، کامیون های آیفا، تویوتاها و جیپ های ارتشی است که درحال عقب آمدن هستند. بعد از نزدیک شدن نیروهای عمار به پل نادری، راننده دو دستگاه از اتوبوس ها مخفیانه دور زده و فرار می کنند. در همین موقعیت برخی از نیروهای گردان عمار، اسلحه و تجهیزات و اتومبیل های ارتشی را ضبط کرده و خطاب به سربازان ارتشی گفتند تنها در صورت تحویل این امکانات می توانند عقب بروند. توپ و کاتیوشا و خمپاره ۱۲۰ ازجمله این امکانات اند که نیروهای ارتشی دارند و نیروهای عمار از آنها بی بهره بودند. در حین گفتگو برای تسلیم امکانات و تسلیحات ارتشی، بگومگوها و درگیری هایی پیش می آید که با شلیک یک تیر، سید سعید سیدین از نیروهای گردان عمار از ناحیه پا زخمی می شود.
اما بین ارتشی هایی که به عقب بازمی گشتند، استواری هم حضور داشته که از اقلیت های دینی و ارمنی بوده و وانت تویوتایی را که پشتش تیربار دوشکا و تحویل او بوده به نیروهای عمار تحویل نمی دهد. اما می گوید خود حاضر است داوطلبانه با آنها به منطقه درگیری برود.
در مسیر پیش رو، نیروهای گردان عمار قبل از آنکه به قرارگاه لطمه دیده و متروک لشکر ۲۱ برسند، کانتینری می بینند که پر از پیکرهای شهدای ارتش است؛ همین طور از دور، تعداد زیادی رزمنده ایرانی را می بینند که نیروهای دشمن آنها را بعنوان اسیر سوار اتوبوس می کنند. سرکشی تعدادی از نیروهای اطلاعات عملیات لشکر ۲۷ به سمت منطقه چنانه، موجب می شود با یکی از گردان های لشکر ۷۷ خراسان روبرو شوند که مشغول پدافند و درگیری شدید با نیروهای عراقی بوده است. این نیروها در کانالی پراکنده، و از سرباز تا افسر مشغول تیراندازی به سمت دشمن بوده اند. فرمانده گردان نیز مشغول شلیک موشک تاو به سمت تانک های دشمن بوده و ضمن نبرد، عصبانیت شدید خودرا از عقب نشینی لشکر ۲۱ حمزه اعلام می کند.
پس از دو ساعت معطلی در پل نادری، نیروی های گردان عمار دستور حرکت می گیرند به سمت سه راه عین خوش – ابوقریب حرکت می کنند. اخبار و جمع بندی قرارگاه خاتم الانبیاء و جمع بندی محمداسماعیل کوثری و غلامرضا صالحی معاونش این است که محور درگیری، جاده ای است که به طرف دشت ابوقریب می رود. کوثری تصمیم می گیرد گردان عمار را به طرف ابوقریب بفرستد و پدافند عین خوش را به گردان حبیب بسپارد.
اسماعیل کوثری فرمانده لشکر ۲۷ و غلامرضا صالحی معاونش
* ورود دو گروهان گردانِ عمار به منطقه؛ جستجوی دشمن در تاریکی
در ادامه اتفاقات، با تاریک شدن کامل هوا، ستون خودرویی نیروهای گردان عمار به سه راهی عین خوش ابوقریب می رسد. اتوبوس های مسافری که نیروها را تا این نقطه آورده بودند، یکی یکی دور زده و بازگشتند اما یکی از راننده ها اصرار داشته بماند که در نتیجه با توجیه علی نبی لو فرمانده گروهان باهنر راضی می شود برگردد. بر اساس گزارش های رسیده، نیروهای عراقی در دشت ابوقریب حضور داشتند اما کسی نمی دانست کجای دشت وسیع پیش رو کمین کرده بودند. نیروهای گروهان باهنر به ستون دو شده و در دو طرف جاده، به آهستگی به مدت چهل و پنج دقیقه پیش روی می کنند؛ ضمن این که از این مساله غافل نیستند که هرلحظه ممکنست درگیری با دشمن شروع شود.
از طرف دیگر، نیروهای گروهان رجایی با غروب آفتاب به منطقه تلمبه خانه رسیده و از آن عبور می کنند. این اتفاق هنگامی رخ داد که نیروهای دو گروهان دیگر گردان عمار، یعنی گروهان های باهنر و بهشتی بعد از معطلی دو ساعته، درحال عبور از روی پل نادری بودند.
آن روزی که تیم شناسایی لشکر می رود عین خوش، چندنفری را سمت خط عراقی ها می بینند که لباسشان با عراقی ها فرق می کرده و تیپ و قیافه شان شبیه منافقین بوده. خبرهای دیگری هم از حضور منافقین در منطقه به گوششان خورده.» همین مساله موجب می شود یزدی به نیروها بگوید احتمال حضور منافقین در منطقه زیاد است و اگر صدای صحبت ایرانیها را شنیدند، اعتماد نکنند. بدین سان بنا می شود نیروها سربندهای خودرا باز کرده و به گردن ببندند و اسم رمزهایی هم در تاریکی شب انتخاب کنند آب قمقمه های گروهان باهنر روی پل نادری به اتمام رسید و از همان شب تا ظهر فردا ناچار شدند با بی آبی بسازند. اما با پیدا کردن تعدادی هندوانه در سنگرهای ارتشی که خالی و متروک مانده بودند، دستور تقسیم هندوانه ها بین نیروها صادر شد. سرکار استواری هم که با وانت تویوتایش با گروهان باهنر جلو آمد، کمی یخ همراه خود داشته که بین نیروها تقسیم می شود. محمدرضا یزدی فرمانده گردان عمار هم از ساعت ۲ پس از ظهر تا این لحظه، یعنی ساعت ۱۰ شب یک لیوان آب نخورد و تنها گاهی با قمقمه همراهانش لبی تر کرد. وضعیت دیگر رزمنده های گروهان های گردان عمار نیز به همین ترتیب بوده است. اما گروهان رجایی که تقریباً یک کیلومتر با گروهان باهنر فاصله دارد، از تقسیم هندوانه، خرده یخ های سرکار استوار و آبی که رزمنده ای به نام جعفر کریمی در لحظات آخر به نیروها می رساند، خبر ندارند.
در این عملیات، با عنایت به این که تعداد نیروهای عراقی، خیلی بیشتر از نیروهای گردان عمار بود، دستور از این قرار بود که نیروها در تاریکی شب به دشمن بزنند تا نیروهای بعثی، متوجه کم بودن نیروهای ایرانی نشوند. به همین دلیل، این حمله و درگیری اگر در بامداد و روشنایی هوا انجام می شد، سودی نداشت.
در ادامه، غلامرضا صالحی معاون لشکر ۲۷ خودرا به نیروهای گروهان باهنر رساند که بنا بود به دشمن حمله کنند. صالحی اعلام می کند عراقی ها روی جاده ابوقریب آمده و از رودخانه دویرج هم عبور کرده اند. و این، یعنی نیروهای عمار، چهارتاپنج کیلومتر بیشتر با دشمن فاصله ندارند. یکی از نکاتی که یزدی در تاریکی شب به نیروهای عمل کننده گردانش گوشزد می کند، این است که «آن روزی که تیم شناسایی لشکر می رود عین خوش، چندنفری را سمت خط عراقی ها می بینند که لباسشان با عراقی ها فرق می کرده و تیپ و قیافه شان شبیه منافقین بوده. خبرهای دیگری هم از حضور منافقین در منطقه به گوششان خورده.» (صفحه ۱۰۷) همین مساله موجب می شود یزدی به نیروها بگوید احتمال حضور منافقین در منطقه زیاد است و اگر صدای صحبت ایرانیها را شنیدند، اعتماد نکنند. بدین سان بنا می شود نیروها سربندهای خودرا باز کرده و به گردن ببندند و اسم رمزهایی هم در تاریکی شب انتخاب کنند. این میان، یزدی ماموریت مهمی را به نیروهای دسته فجرِ گروهان باهنر می سپارد؛ این که آن قدر جلو بروند تا خط دشمن را پیدا کرده و درگیر شوند؛ و پذیرفتن این ماموریت یعنی شهادت. پشت سر دسته فجر، دسته های نصر و فتح هم، در دو سمت جاده حرکت می کنند. اما نیروهایی که برای شناسایی جلو رفته و برگشته بودند، اعلام نمودند تا پس از تنگه هم خبری از عراقی ها نبوده است. نبی لو فرمانده گروهان باهنر هم به یزدی پیشنهاد نمود نیروهایش روی ارتفاعات دوطرف تنگه مستقر شوند. اما یزدی با عنایت به این که نمی دانند عراقی ها کجا مستقر هستند، این پیشنهاد را نپذیرفت.
* رفع شبهه رزمنده ها قبل از درگیری؛ مگر قرار نیست قطعنامه را قبول کنیم؟
پیش از جلوتر رفتن و شروع درگیری، یکی از نیروهای قدیمی گردان عمار از فرمانده می پرسد: «برادر یزدی! اگه واقعاً قراره آتش بس بشه و قطعنامه رو قبول نماییم، چرا باید بریم توی دشت و بجنگیم؟» (صفحه ۱۱۶) که با این سوال، سکوت سنگینی فضای بین نیروهایی را که این سوال را شنیده اند، پر می کند. یزدی با عنایت به این که نیروهای مختلفی همچون دانشجو و افراد تحصیل کرده در گردان عمار زیاد بوده اند، به این پرسش پاسخی منطقی می دهد که سبب آسودگی خیال غلامرضا صالحی معاون لشکر ۲۷ که در صحنه حاضر بوده، می شود. یزدی می گوید: «برادرا دقت داشته باشن! گوش ما به فرمان امام و ولی فقیه مونه. چشم و گوش ما به یک عده سیاست مدار نیست که هر روزی ممکنه بر طبق منافع شخصی و جناحی خودشون تصمیم جدیدی برای ما بگیرن.» (صفحه ۱۱۶) رزمنده ای هم که پرسش را مطرح کرده، با دریافت این پاسخ و توضیحات بیشتر یزدی، پیشانی او را می بوسد. در نتیجه نیروها باردیگر آماده پیشروی و نبرد می شوند.
* رگبار تیربار عراقی و شروع درگیری
با حرکت نیروهای گروهان باهنر، تمام نیروهای حاضر در تلمبه خانه وارد منطقه درگیری می شوند. گروهان بهشتی هم در حکم نیروی احتیاط در سه راهی عین خوش – ابوقریب منتظر دستور می مانَد. گروهان مطهری هم با تعداد کم نیروهایش، در همان لحظات از پادگان دوکوهه به سمت منطقه حرکت کرده بود. با حرکت ستون گروهان باهنر، صالحی قصد حرکت با نیروها را دارد که یزدی مانعش می شود. در نتیجه بنا می شود صالحی به سه راهی ابوقریب در کنار کوثری برگردد. یزدی و بی سیم چی هایش هم همراه با آخرین نفرات ستون به سمت دشمن حرکت می کنند. یزدی بعنوان فرمانده گردان، باید عملیات را با فاصله کمی از نیروها هدایت کند. در نتیجه روی گرده ماهی مستقر شده و وارد تنگه نمی گردد.
ستون نیروهای گروهان باهنر به تنگه رسیده و با عبور از آن، حدود سیصد تا چهارصد متر وارد دشت می شود. این ستون برای اصلاح جهت خود به سمت چپ حرکت می کند. در همین لحظات است که با رگبار تیربار عراقی، سکوت دشت شکسته و درگیری نیروهای گردان عمار با دشمن شروع می شود. بدین سان در صورتیکه کمی از ساعت ۳ بامداد گذشته، نیروهای گروهان باهنر در دشت ابوقریب درگیر و به علت شدت آتش زمین گیر می شوند و تلاش می کنند خودرا به هر خاکریز یا جان پناهی که در دشت هست، برسانند.
حالا تانک های عراقی دارند به جایی می رسند که چندتا از مجروح های گروهان باهنر روی زمین افتاده اند. صنعتی در صورتیکه دستش را به شکم پاره اش گرفته و آهسته قدم برمی دارد، یکی از تانک ها را از فاصله چهل پنجاه متری می بیند که رسیده به زخمی ها. تانک با شنی می رود روی پیکر سیمایی و نیکوحرف. صنعتی که این صحنه را با چشم خودش می بیند، خدا را شکر می کند که پیش از این حادثه، آنها شهید شده اند همانطور که اشاره شد، دسته های نجف و بقیع از گروهان باهنر، بعد از تنگه به سمت چپ متمایل شدند تا در صورتیکه دشمن در وسط دشت مستقر شده باشد، بتوانند از سمت چپ به آنها حمله کنند. غافل از اینکه دشمن جبهه مستحکمی مقابل شان درست کرده است. در نتیجه دو دسته مذکور بطور کامل با نیروهای دشمن درگیر، و اصطلاحاً شاخ به شاخ می شوند. زمین بی عارضه دشت و نبود جان پناه، نیروهای گردان عمار را در این نبرد به زحمت زیادی انداخت و برخی از رزمندگان گروهان باهنر از این گردان، با تیر دوشکای دشمن به شهادت رسیدند. «تیر دوشکا از آن فاصله نزدیک به هرکسی خورده، دیگر امیدی به زنده ماندنش نیست.» (صفحه ۱۳۴)
* بامداد می رسد؛ وقت عقب نشینی است!
با گرگ ومیش شدن هوا، گروهان باهنر به تنهایی در دشت ابوقریب با دشمن درگیر است و در هر دو جناح، شاخ به شاخ با دشمن می جنگد. گروهان رجایی هم که در تاریکی از تنگه عبور کرده بود، در این لحظات، هنوز با دشمن درگیر نشده است. نیروهای این گروهان دوسه کیلومتر پشت سر خود، حجم مبهمی از آتش دیده و متوجه شدند از محدوده حضور دشمن عبور کرده اند. یزدی در بی سیم، به مسعود بنی اسدی فرمانده گروهان رجایی دستور می دهد هرچه سریع تر به عقب برگردد. چون با روشن تر شدن هوا، همه نیروهای دو گروهان باهنر و رجایی باید در عرض یک ساعت خودرا به عقب تنگه برسانند. وقتی هوا روشن شود، با وجود تعداد بالای نیروهای دشمن و تعدد تانک ها و نیروی زرهی، و همین طور بی عارضه بودن دشت، کشته شدن همگی قطعی خواهد بود. این میان گروهان باهنر که نیروهایش داخل دشت و درگیر نبرد هستند، ۵۰۰ متر با تنگه فاصله دارد و باید تا دیر نشده آخرین زخمی ها و نیروهای خودرا به عقب برگرداند. باتوجه به داشتن دید کامل تانک های عراقی روی جاده ای که از میان تنگه می گذرد، تنها راه بازگشت، لوله های بزرگی هستند که در مقطعی از کنار جاده روی هم کار گذاشته شده اند. در حین عقب نشستن از دشت به پشت تنگه، نیروهایی مثل ناصر توحیدی بدن خودرا پله می کنند تا نیروها بتوانند به لوله ها رسیده و داخل شان شوند. دستور یزدی بعنوان فرمانده گردان این است که همه به عقب تنگه برگردند و هرکه در دشت بماند، با مسئولیت شرعی خود مانده است.
«حالا تانک های عراقی دارند به جایی می رسند که چندتا از مجروح های گروهان باهنر روی زمین افتاده اند. صنعتی در صورتیکه دستش را به شکم پاره اش گرفته و آهسته قدم برمی دارد، یکی از تانک ها را از فاصله چهل پنجاه متری می بیند که رسیده به زخمی ها. تانک با شنی می رود روی پیکر سیمایی و نیکوحرف. صنعتی که این صحنه را با چشم خودش می بیند، خدا را شکر می کند که پیش از این حادثه، آنها شهید شده اند.» (صفحه ۱۴۷)
در ادامه، استوارِ ارمنی، به دستور یزدی، با وجود خطر شلیک توپ تانک، تویوتایش را از تنگه عبور می دهد و در چاله ای مستقر می شود تا با دوشکای پشت اتومبیل به سمت تانک ها شلیک کند. در این لحظات، تنها سلاح مؤثر نیروهای ایرانی مقابل تانک و پیاده های دشمن، همین دوشکا و چند قبضه آرپی جی هستند. در ادامه از استوار خواسته می شود هفت هشت نفر از بدحال ترین مجروحان را سوار کرده و به عقب برساند. او برای این کار باید از محدوده گرده ماهی عبور کند که کاری بسیار خطرناکست اما موفق می شود اتومبیل را به سلامت از آن محدوده عبور دهد و مجروحانش را به محدوده تلمبه خانه برساند تا با آمبولانس به بیمارستان شهید کلانتری اندیمشک منتقل شوند.
محمدرضا یزدی فرمانده گردان عمار
* معجزه ای که امکان عقب نشینی از دشت را فراهم کرد
در این لحظات، تعداد تمام نیروهایی که در دشت ابوقریب مانده اند، حدود سی تا چهل نفر است. نیروهایی که سالم مانده اند، راهی برای فرار ندارند چون در معرض دید مستقیم تانک های دشمن قرار دارند. اما به روایت راویان خاطرات، در این لحظه معجزه ای صورت گرفت که امکان بازگشت از دشت و فرار به پشت تنگه را فراهم نمود. کامیونی حاوی گلوله های کاتیوشا بین نیروهای ایرانی بود که نیروهای عمار قصد داشتند برای اینکه به دست دشمن نیافتد، آنرا با آرپی جی منهدم کنند. اما با وجود شلیک چند موشک آرپی جی که خطا رفتند یا به کناره کامیون به هدف خوردن کردند، این کامیون و مهمات درونش منهدم نشدند. معجزه یاد شده از این قرار بود که با گذشت دقایق مضطرب کننده و گیر افتادن نیروها در دشتی که امکان عقب نشینی از آن نبود، کامیون یاد شده تازه آغاز به سوختن کرد و دود سفید بزرگی را در منطقه پراکند که جلوی دید دشمن را گرفت. در نتیجه نیروهای باقیمانده در صورتیکه زخمی و زمین گیر نبودند، فرصت پیدا کردند، کمی عقب بنشینند.
در همین حین نیروهای گردان رجایی هم که در گرگ ومیش هوا به تنگه رسیده بودند، روی یال های دو طرف تنگه مستقر شده و به علت اینکه شب گذشته با دشمن درگیر نشده بودند، مهمات کافی برای درگیری با تانک ها و نفرات دشمن را داشتند. اما مشکل بزرگی نیز این میان وجود داشت؛ این که نیروهای گروهان رجایی، خسته و تشنه بودند و هرلحظه به تعداد تانک های دشمن افزوده می شد و نیروهای زرهی عراقی درحال گرفتن آرایش جدید بودند. بیشتر نیروهای این گروهان روی یال راست تنگه مستقر شدند و همان میزان آب و میوه اندکی به نیروهای گروهان باهنر رسید، به آنها نرسید.
* انگار کسی به فکرمان نیست!
در لحظات پرتنشی که در ادامه می آیند، «یزدی کم کم دارد احساس می کند که انگار کسی به فکرشان نیست. انگار تا خودش نرود و گزارش حضوری ندهد، کسی باورش نمی گردد که توی تنگه چه خبر است! آنها علاوه بر آب و مهمات، به پشیبانی آتش هم احتیاج دارند. شریفی اصرار دارد که لااقل یک تانک بیاورند روی گرده ماهی تا بتوانند از دهانه تنگه محافظت کنند. با تیربار و چندتا آرپی جی که نمی گردد جلوی یک لشکر زرهی را گرفت! یزدی کارها را می سپارد به شریفی و بختیاری، دوتا معاون هایش. بی سیم چی ها را هم می گذارد پیش آنها. از پایین تنگه تا گرده ماهی تنها و پیاده می اندازد توی شیارهای موازی با جاده و می رود. از تلمبه خانه هم با تویوتای ابریشم باف، چندکیلومتری می رود عقب تا به جایی می رسد که برخی از نیروها مستقرند.» (صفحه ۱۵۶)
با رسیدن یزدی به این نقطه، او از شهادت غلامرضا صالحی بر اثر انفجار توپ دشمن در کنار اتومبیل اش باخبر می شود. در این نقطه، برخی از نیروها از قرارگاه خاتم الانبیاء در کنار مقر کوچکی از ارتش ایستاده اند. سعید قاسمی فرمانده پیشین اطلاعات عملیات لشکر ۲۷ و محمدحسین دینی مسئول مخابرات لشکر نیز آن جا حضور داشته اند.
در ادامه نیروهای گروهان مطهری روی یال سمت چپ تنگه مستقر می شوند. برخی از نیروهای گروهان رجایی هم که از بامداد روی یال راست موضع گرفته اند، از فرط خستگی و بی خوابی، خوابشان برده است. حدود سی نفر از نیروهای این گروهان طی یک ساعتی که عراق آتش تهیه ریخت، به شهادت رسیدند. در لحظاتی که از پی آمدند، تانک های عراقی وجب به وجب یال کوه را کوبیدند و در همین حال عطش و بی آبی روی صدای نیروهای گردان عمار تأثیر گذاشته بود؛ طوری که نمی توانستند همدیگر را صدا کنند.
* دشمن تنگه را تصرف می کند اما...
ساعت از ۱۰ بامداد گذشته که حرکت نیروهای عراقی به سمت تنگه شروع شد؛ پنجاه تا شصت تانک در دو ردیف حرکت کرده و جلو آمدند. «چیزی نمانده خط دفاعی گردان عمار در تنگه ابوقریب فرو بریزد.» (صفحه ۱۶۵) نیروهای دشمن، یکی از سه موضع پدافندی گروهان مطهری را تصاحب کردند و فقط یال راست و دهانه تنگه در دست نیروهای عمار باقی ماند. حدود ساعت ۱۱ هم چیزی به سقوط یال راست نماند و به مرور، آتش تهیه نیروهای عراقی از خمپاره های ۸۰ و ۱۲۰ به خمپاره ۶۰ رسانده که به این معنا بود که به نزدیک ترین فاصله به نیروهای عمار رسیده اند. در لحظات باقی مانده، تنها چندنفر پشت دهانه تنگه باقی مانده بودند. با قرار قبلی معین شده، نیروهای باقی مانده، با ورود عراقی ها به تنگه، خودرا به شیار رسانده و یکی یکی به درون آن غلتیدند. محمد شریفی معاون گردان عمار آخرین نفری بود که با تمام توان دوید و با رسیدن به بالای شیار، خودرا به درون آن پرتاب کرد. بدین سان همه نیروهای سمت چپ تنگه عقب نشینی کردند. بنی اسدی هم که تا آخرین لحظه از شریفی تقاضای آب داشت، نیروهای خودرا به پایین یال فرستاد. اما عراقی ها از یال کوه بالا رفته و به چندمتری او رسیدند. در این لحظات به جز بنی اسدی و محسن سلیمانیان کسی روی یال تنگه نمانده بود. بنی اسدی، سلیمانیان را هل داده و خود هم به دنبال او غلت می خورد و سراشیبی یال پایین می آید. در نتیجه نیروهای دشمن این یال را هم تصرف می کنند.
حدود ساعت ۱۱ هم چیزی به سقوط یال راست نماند و به مرور، آتش تهیه نیروهای عراقی از خمپاره های ۸۰ و ۱۲۰ به خمپاره ۶۰ رسانده که به این معنا بود که به نزدیک ترین فاصله به نیروهای عمار رسیده اند. در لحظات باقی مانده، تنها چندنفر پشت دهانه تنگه باقی مانده بودند. با قرار قبلی معین شده، نیروهای باقی مانده، با ورود عراقی ها به تنگه، خودرا به شیار رسانده و یکی یکی به درون آن غلتیدند در این زمان ۲۰ ساعت از شروع ماموریت گردان عمار گذشته است. در صورتیکه جیره جنگی نداشته و هیچ غذایی نخورده اند. یزدی بعد از اینکه مطمئن می شود کسی از نیروهایش در دشت ابوقریب زنده نمانده، همراه برادرش علی که دنبالش آمده، به عقب برمی گردد. با رسیدن یزدی به تلمبه خانه، با حدود پنجاه نفر از نیروهای گردان و کادرهای لشکر ۲۷ روبرو می شود. «خیلی خوشحال می شوند که فرمانده گردان سالم برگشته. یزدی و بی سیم چی آخرین نفراتی هستند که برمی گردند عقب. و اگر علی نمی رفت دنبالشان، هفت هشت روز دیگر، پیکر بی جان و خشک شده آن دو نفر هم مثل پیکر فراهانی از توی شیارها تفحص می شد.» (صفحه ۱۷۵) کوثری به حاضران در این نقطه می گوید رفتار عراقی ها از ساعت ۱۱ نشان میدهد که قصد پیشروی ندارند. تحلیل فرمانده وقت لشکر ۲۷ این بود که عراق، نیروهای عمار را در تنگه، بعنوان خط اول مقاومت دیده و احتمال می دهد در خط دوم و سوم نیروهای زرهی ایران منتظرش باشند. «چشم آنها از درگیری دیشب و امروز هم حسابی ترسیده و بی جهت نیست که در فکر پیشروی نیستند. دویست نفر از نیروهای گردان عمار با لب تشنه، زیر آتش عراقی ها ذره ذره آب شدند.» (صفحه ۱۷۶)
* اختتام ماجرا
به این ترتیب از دو گروهان عمل کننده گردان عمار، یعنی رجایی و باهنر تقریباً چیزی به جا نماند و گروهان بهشتی مأمور شد در سه راه ابوقریب، پدافند کند. از جانب دیگر، گردان حبیب هم قبل از نماز بامداد در اطراف پادگان عین خوش مستقر شد. در راه برگشت، باردیگر بین نیروهای بسیجی و نیروهای ارتش تنش و جدل در می گیرد. پاسخ یکی از فرماندهان ارتشی اینگونه است: «شما فاو رو از دست دادید، ما هم فکه رو!» (صفحه ۱۷۷)
با تاریک شدن هوا و در صورتیکه هنوز مشخص نبود چندنفر از عطش شهید شده اند، باقی مانده اندک نیروهای عمار به پادگان دوکوهه باز گشتند. حال و هوای پادگان دوکوهه در آن لحظات، اینگونه در کتاب «عملیات عطش» روایت شده است: «از توی اتاق ها صدای ناله و گریه بچه ها به گوشش می رسد. بعضی ها دارند دلشان را به روضه آرام می کنند. بعضی ها حتی به فرمانده ها بدوبیراه می گویند. حق هم دارند. اصلاً بسیجی ها به همین حال و هواشان بسیجی اند. وقت جنگ بهانه نمی آورند و می جنگند. اما از کوتاهی فرمانده ها هم نمی گذرند. حرفشان را به صراحت می زنند. از ارتش می گویند. از لشکر خودشان می گویند که حتی تا آخرین ساعات درگیری هم نتوانست بهشان پشتیبانی آتش بدهد. یا حتی مهمات و آب برساند.» (صفحه ۱۷۹) یک هفته بعد در روز دوشنبه ۲۷ تیر ۶۷ اخبار ساعت دوی پس از ظهر اعلام نمود ایران قطع نامه آتش بس را پذیرفته است.
۹ مرداد ۶۷ امام خمینی (ره) در قسمتی از پیامی که برای سالروز کشتار زوار ایرانی مکه صادر کرد، به ماجرای پذیرش قطعنامه سازمان ملل اشاره کرده و برای اختتام جنگ توضیحاتی داد: «… ولی بواسطه حوادث و عواملی که از ذکر آن درحال حاضر خودداری می کنم، و به امید خداوند در آینده روشن خواهد شد، باتوجه به نظر تمامی کارشناسان سیاسی و نظامی سطح بالای کشور، که من به تعهد و دلسوزی و صداقت آنها اعتماد دارم، با قبول قطعنامه و آتش بس موافقت نمودم…»
چند روز پس از اختتام ماجرا، از ستاد لشکر ۲۷ گفته می شود عراقی ها از منطقه عقب نشینی کرده اند و ارتش اجازه داده گروه تفحص لشکر ۲۷ به منطقه اعزام شود. با ورود گروه تفحص به تنگه و دشت ابوقریب، نیروها با بدن هایی روبرو شدند که یک هفته زیر آفتاب تیرماه خوزستان و روی آسفالت داغ قرار داشتند. این پیکرها به شدت سیاه و خشکیده شده بودند. «گرمای شدید هوا روغن جنازه ها را درآورده و روی زمین جاری کرده.» (صفحه ۱۸۴) به روایت راویان، پیکرهای شهدای گروهان باهنر به خاطر اینکه از تابش مستقیم آفتاب در امان بوده، کمی آسان تر شناسایی و جابه جا شدند. «بچه های رجایی روی یال یا لابه لای شیارها در حین عقب نشینی شهید شده اند. عراقی ها آنها را مثل بچه های باهنر دفن نکرده اند. گوشت بدن شهدای رجایی آب شده و پوستشان به استخوان چسبیده. چهره ها به شدت آفتاب سوخته و سیاه شده. لب ها کاملاً خشکیده و از بین رفته. سپیدی دندان ها زده بیرون.» (صفحه ۱۸۵)
اگر نیروهای گردان عمار در شب بیستم تیر، جلوی عراقی ها نمی ایستادند، لشکر زرهی دشمن به آسانی می توانست تا رودخانه کرخه و پل نادری جلو بیاید. چون هیچ نیروی بازدارنده ای جلویش نبود. این گردان با ۶۰ شهید و ۱۰۰ مجروح آخرین عملیات روزهای دفاع مقدس را با وضعی که گزارشش از نظر گذشت، انجام داد.
همان شبی که گروهان باهنر در دشت با عراقی ها درگیر شد، گردان حبیب در قالب یک گروهان به فرماندهی سیدسجاد هاشمیان به طرف عین خوش اعزام شد و بامداد روز بعد خودرا به پادگان لشکر ۲۱ حمزه رساند. گروهان بهشتی از گردان عمار هم در سه راه ابوقریب – عین خوش مستقر شد که در صورت پیشروی عراقی ها از دو جناح عین خوش و ابوقریب، آخرین خط پدافندی نیروهای مسلح ایران در مقابل دشمن باشد. اما مقاومت گروهان های باهنر و رجایی در دشت و تنگه ابوقریب، موجب شد عراقی ها از ادامه پیشروی به طرف کرخه، تصرف بخش بزرگی از خاک خوزستان و نزدیک شدن به اندیمشک، منصرف شوند.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب