مناظره های ریاست جمهوری از دیدگاه آرش آبسالان، استاد فن بیان و سخنوری
همه نامزدها بازنده مناظره
با دیدن این به اصطلاح «مناظره ها» به شخصه متوقع روی کار آمدن رییس جمهوری نیستم که به فکر ملت و مشکلات داخلی و خارجی کشور باشد، آرزومند رییس جمهوری هستم که بیاید و مشکلات داخلی مسئولان زمامدار را حل کند.
این جملات قسمتی از سخنان آرش آبسالان، یکی از استادان شناخته شده فن بیان و سخنوری در ایران است که بنظر می رسد حرف دل خیلی از کسانی باشد که در چند روز گذشته تماشاگر مناظره های انتخاباتی بوده اند.
دیگر کمتر کسی است که باور نداشته باشد آنچه این روزها با عنوان «مناظره انتخاباتی» شاهد بودیم، از روح مناظره به مفهوم واقعی آن فرسنگ ها فاصله داشت. اگر در دوره های پیشین انتخابات ریاست جمهوری با کنجکاوی به دهان نامزدها چشم می دوختیم تا از برنامه هایشان مطلع شویم، در این دوره اما شرایط به شکلی رقم خورد که بجای کشف برنامه نامزدها، بار دیگر معنای «مناظره»، «گفتگو» و «چالش» را بازتعریف نماییم چونکه ظاهرا بخش بزرگی از مشکلات ما در همین مساله ریشه دارد که هنوز منطق «گفتگو»، «جدل» و «چالش» به مفهوم درست آنرا نمی دانیم و اگر در جایگاه رقابت قرار بگیریم، هیچ بعید نیست پا را از محدوده ادب فراتر بگذاریم و حتی به ورطه ای بیفتیم که چندان با اخلاق سازگار نیست.
با همین نگاه با آرش آبسالان که کوشش طولانی مدتش در زمینه آموزش و پژوهش فنون بیان و سخنوری برای مشتاقان این حوزه کاملا آشکار است، هم کلام شدیم تا آنچه را بعنوان مناظره انتخاباتی رخ داد، از دیدگاه یک استاد کارشناس، ارزیابی نماییم.
آنچه پیش رو دارید، گفتگوی ایسنا با این استاد فن بیان است:
مناظره های فعلی چقدر به اندازه واقعی «مناظره» هستند؟
مناظره انتخاباتی یا Election debate عبارت است از ارائه آرا و نظرات مختلف پیرامون یک «موضوع واحد» که تا دستیابی به نتیجه ای همگرا یا واگرا ادامه می یابد. روش مناظره های فعلی با طرح پرسش های متفاوت از نامزدهای مختلف آن چنان که یکی از نامزدها به طنز اشاره کردند، بیشتر شبیه مسابقات تلویزیونی بود. این روش مسبوق به سابقه است که به قصد سلب قدرت استنتاج عنصر «محوریت موضوع» حذف می شود. در این حالت حتی قید قرعه برای تعیین پرسش که بمنظور کاستن از شائبه تبانی طراحی شده است، فرقی در اصل این مساله که آنچه دیدیم مناظره نبود، ایجاد نمی کند چونکه عنصر موضوع محوری حذف شده بود.
اهمیت این مساله کجاست؟
برای منِ ملت مهم این است بدانم آرای نامزدهای مختلف حول و حوش یک موضوع محوری مثلا فقر و بیکاری چیست، تا بتوانم دست به انتخاب بزنم. همین می شود که پاسخ تمامی نامزدها به تمامی پرسش های مطرح شده صاحب الگویی تکراری و کلیشه ای می شود. دقت بفرمایید، پرسش: «نظر و راه حل شما پیرامون فلان موضوع چیست» پاسخ: «این موضوع از با اهمیت ترین مسائل دولت ما خواهد بود و نیازمند تحول بنیادین است». بروید و یک دفعه دیگر مناظره ها را نگاه کنید و ببینید چندبار فحوای الگوی «مهمترین مسئله - تحول بنیادین» تکرار شده است. گویی هیچ تفاوتی نمی کند که پرسش مربوط به بهداشت، دیپلماسی اقتصادی، آموزش و پرورش، زنان، تورم و یا جوانان است، الگوی پاسخ از طرف همه نامزدها به کرات همین بود. با اختتام پاسخ هم پرسش بعدی وارد یک باغ دیگر می شد. در این حالت سه چهار دقیقه مهلت پرداختن به سی دقیقه آرای دیگران از هر باغی و سه چهار دقیقه فرصت دفاع از خود در مقابل سی دقیقه انتقاد دیگران از تمامی زوایا به نظر شما عقلایی است؟
یعنی در هیچ یک از این جلسه ها، به مناظره نزدیک نشدیم؟
در نشست دوم یک لحظه روح مناظره به واقع رخ داد، آن هم وقتی که از آقای رضایی پرسیده شد، منابع مالی او برای طرح ادعای یارانه چهارصد و پنجاه هزار تومانی چیست؟ پاسخ ایشان هم استفاده از منابع یارانه های پنهان بود. حال باید تنور این مساله داغ می شد اما متاسفانه رویکرد طرح «پرسش های گوناگون» بجای «طرح موضوع» سبب عاری شدن گفت وگوها از روح مناظره شد. در حقیقت حتی «گفت - گو» هم رخ نداد، آن چه رخ داد فقط «گفت» بود. استفاده از پاره گفت هایی همچون «مسائل و مشکلات جوانان از با اهمیت ترین مسائل کشور ماست که طرح و برنامه های مدون و حساب شده ای را برای ایجاد تغییرات بنیادینی می طلبد» نیاز به هیچ دانش و تخصصی ندارد. مناظره آن جاست که طرح و برنامه ها در تقابل با هم قرار می گیرند، مناظره آن جاست که طرح استفاده از یارانه های پنهان به چالش کشیده می شود.
به نظر می رسد در این مناظره ها، عصبیت و پراخشگری جایگزین روح چالشگری شده بود.
متاسفانه روح چالشگری سال هاست که در فرهنگ ما به احتضار در آمده است، اجازه بدهید بگویم حتی قرن هاست که ما از چالش دور شده ایم. ما انفعال خودرا در لفافه ای از فضیلت پیچیده ایم. به این شاه بیت حضرت حافظ دقت بفرمایید: «گفتگو آیین درویشی نبود، ورنه با تو ماجراها داشتیم». به گمانم هر دانشجوی سال اولی روان شناسی هم دیگر می پذیرد که این همان رویکرد انکار یا Denial است که منجر به لطمه های روانی می شود. تراژدی ماجرا آن جاست که لطمه روانی در صورت انکار در نهایت به شکل خشم بروز پیدا خواهدنمود. همین می شود که نامزدها رفتاری دور از شان دیپلماتیک نشان می دهند. نامزدی که چهار سال سکوت در مقابل هر گونه اهانتی را در سینه تلنبار کرده است، قبل از آن که بزرگ منش باشد، مملو از خشم است. استفاده از اصطلاحات نامزد پوششی ناشی از خشم است که واکنش دور از ادب نامزد روکشی را در پی دارد. این ها همه نشان از عدم سلامت و تسلط روانی است. صلاحیت نامزدها که فقط نباید محدود به سوابق مدیریتی و ضوابط اجرائی باشد. شک نکنید این خشم ها در چهار سال قبل در بعضی جهات منجر به تلافی شده است. متاسفانه این برخوردهای عصبی در جای جای هر دو مناظره به عینه مشاهده می شود و نشان میدهد تا چه اندازه خشم پنهان میان ارکان ما وجود دارد. طنز تلخ ماجرا آنست که با دیدن این به اصطلاح مناظره ها حالا به شخصه خودم متوقع روی کار آمدن رییس جمهوری نیستم که به فکر ملت و مشکلات داخلی و خارجی کشور باشد، آرزومند رییس جمهوری هستم که بیاید و مشکلات داخلی مسئولان زمامدار را حل کند. در حقیقت به این نتیجه رسیده ام که فردی لازم است روی کار بیاید که در گام نخست به فکر آشتی دادن ارکان مسئولیتی و سامان دادن به جنگ و جدل های درون ساختاری باشد. به بیانی اصلاح رعایا پیشکش، لازمه شرایط فعلی آنست که یکی بیاید به فکر اصلاح امرا باشد.
آرش آبسالانریشه خشم ها و ارتباط شان با مهارت های گفتاری در چیست؟
ریشه این خشم ها و کج اخلاقی ها همه در ارزش دادن بیش از اندازه به ارزش هاست. سکوت واکنشی انکاری در مقابل قدرت مدار است اما به مفهوم حذف صورت مسئله نیست. اینها همه در لایه های زیرساختی گفتار قرار دارد. اگر به روساخت ها هم نگاه نماییم، استفاده از واژگان پوششی و روکشی و زشت است و دور از شان است و تعجب می کنم و نظایر آن، همه بازتاب خشم های پنهان هستند. در حقیقت مهارت های گفتاری معلول هوشمندی در مدیریت روانی است که نامزدهای حاضر در مقابل طعنه دیگری یا تن به مقابله به مثل یا تن به سکوت دادند. مقابله به مثل با توهین های پنهان و آشکاری که رخ می داد، خشم پنهان را عیان می کرد و سکوت نطفه خشم جدیدی را می بست. از این منظر همه نامزدها بازنده بودند و باید نتیجه گرفت رویه حاکمان و دولتمردان منجر به تولید این خشم بوده است که حالا به بدنه حکومت و دولت هم رسیده است.
چاره چیست؟
سکوت معبر دیالوگ است. شما پشت چراغ قرمز توقف می کنید تا دیگری از حق تقدمش استفاده نماید، اما بموقع باید این حق را واگذار کند. اگر نکند، اگر چراغ قرمز طول بکشد، اگر سوءاستفاده شود، آن وقت بوق ها و اعتراض ها شروع خواهد شد، کمی بعد خودسری شروع می شود و دقایقی بعد تمامی چهارراه گرفتار قفل ترافیکی می شود. متاسفانه خیلی از تصمیم گیرندگان پشت پرده کتاب های ماکیاولیستی مطالعه کرده و می کنند. آنها آنقدر چراغ را برای مردم قرمز و برای شخصیت ها سبز کرده اند که حالا صدای شخصیت هایی که در راه دیگر پشت چراغ قرمز قرار گرفته اند هم در آمده است. درست که برای او چراغ را سبز می کنند، اما بار ترافیکی چنان سنگین است که سرعت حرکت دستچین ها را هم گرفته است. متاسفانه روزی که مدیریت چراغ قرمز برمبنای مصلحت شد، کسی به فکر بار ترافیکی و تراکم خواسته ها نبود و به جایش خط ویژه طراحی شد. ماده اصلاحی، تبصره، الحاقیه و بخشنامه آن قدر زیاد شد که حالا سیستم قضایی را گرفتار پیچیدگی کرده است. حالا باید به تصادفات خط ویژه هم رسیدگی کرد که کار آسانی نیست، چون هر دو طرف خودرا محق می دانند. این جاست که داوری جای خودرا به میانجیگری یا در نهایت فصل الخطاب می دهد. همه بدبختی هم از روزی شروع شد که بجای رویکرد علمی به زد و بند و «جون مادرت» اتکا کردیم. این ها همه از نبود دیالوگ است.
بله! همین نبود دیالوگ که همچنان یکی از بزرگترین مشکلات ماست. شما چه تعریفی از دیالوگ دارید؟
دیالوگ مبتنی بر توالی دیالکتیک سکوت و گفتن است، توالی منطقی چراغ قرمز و چراغ سبز، وقتی یک سو همیشه چراغ سبز باشد یا توالی منطقی نباشد، آن وقت ما با منولوگ مواجه هستیم. تدریس یا سخنرانی نمونه های عینی منولوگ هستند. آیا شما در تمامی ساعات درسی یا جلسات کاری شش دانگ حواس تان به استاد یا سخنران است؟ آیا برای لحظاتی ذهن تان دنبال یک ماجرای دیگر پرواز نمی کند؟ خطر منولوگ در همین لغزش شنونده به ورطه گفت وگوی ذهنی با موضوع دیگری است. خطر چراغ قرمز طولانی در همین خاموش شدن اتومبیل هاست. آن وقت مدام گلایه نماییم که چرا وقتی چراغ سبز است، چرخ ترافیکی نمی چرخد، مسلم است که درست نمی چرخد. سکوتی که حق تقدم منطقی را به دیگری بدهد، فضیلت است اما سکوتی که حق تقدم خودرا نادیده گرفته است، جای منت ندارد. پس در وجه تمثیلی باید از حضرت حافظ تمنا کرد منت «ورنه با تو ماجراها داشتیم» را سرمان نگذارد.
خالی از لطف نیست اگر پس از «دیالوگ»، تعریفی باردیگر از «مناظره» هم داشته باشیم.
مناظره یک مسابقه منطقی در به کرسی نشاندن سخن است. این جاست که پای تکنیک و استراتژی به میان می آید. تکنیک پدیده ای فردی است اما برای استراتژی می توان مشاور داشت. دکتر دیوید دابلیو کارول نویسنده کتاب «روان شناسی زبان» به یک نکته مهم اشاره دارد که تفاوت های ظریف زبانی روی الگوهای تفکر افراد اثر می گذارد. از این جمله استفاده می کنم و می گویم تفاوت های ظریف زبانی نشان الگوی تفکر افراد است. این تفاوت مربوط به تپق یاساشین نیست. تپق در تکرار است که نشان از عدم آگاهی دارد وگرنه همه ما بارها و بارها تپق زده ایم. یاساشین برای دومین بار رخ نداد اما پرده از تراژدی بزرگتری برداشت. وقتی در فاصله چند دقیقه این تپق بازتاب گسترده می یابد و اشتباه مرگبار تلقی می شود، نشان از رواج بی اخلاقی در جامعه است. مهم نیست که این تپق از طرف کدام نامزد بوده است، مهم این است که در صورتیکه عقل سلیم می داند این تپقی عادی است، رقیب اهتمام در مضحکه نمودن آن دارد. مدت هاست که فضاهای مجازی مملو از این کج اخلاقی ها و بی تربیتی هاست و شک نکنید سردمدار چنین برخوردهایی مردم نیستند. آن چه در فضاهای مجازی و رسانه ها می بینیم رقابت انتخاباتی جوانمردانه نیست. عرصه انتخابات که میدان فوتبال نیست که با کمک هواداران و هیاهو و تخریبِ حریف گوی سبقت را از حریف ببریم. عرصه ای است که باید زمینه داوری عقلایی مردم را در آن فراهم نمود. اگر انتخابات حق مردم است، پس تبلیغات انتخاباتی این وسط چه معنایی دارد؟ این رویه نامش حق مردم نیست، نامش تحمیق مردم است. الحمدالله که رای الکترال هم که نداریم، پس پیشاپیش می توان گفت برنده انتخابات، برنده مبارزات تبلیغاتی است که با کج اخلاقی های فعلی باید گفت برنده هوچی گری هاست. نامزدهای موجود بااینکه صلاحیت شورای نگهبان را دارند، اما مناظره ها نشان داد که این نامزدها شانیت و سلامت روانی لازم برای تصدی پست ریاست جمهوری را ندارند. با این روند انتخاب نهایی هر چه باشد، نتیجه آن باردیگر سکوت منشعب از انکار خواهد بود. باید در برداشت اجرائی از مفهوم جمهوریت بازبینی کرد و ناگزیر باید به احزاب و ریزسازه های جمهوریت نگاهی باردیگر و ویژه داشت.
منبع: بلك بلاگ
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب