بازخوانی آرای اندیشمندان خارجی درباره انقلاب اسلامی، ۴
انقلاب اسلامی ایران همه معادلات را به هم زد
به گزارش بلک بلاگ تدا اسکاچ پل، مورخ آمریکایی می گوید: انقلاب ها می آیند و نه اینکه ساخته شوند ولی انقلاب اسلامی ایران این قاعده را به هم زد چون فقط نیامد، بلکه به صورت آگاهانه و منطقی ساخته شد.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: انقلاب اسلامی ایران هم مثل دیگر انقلاب های تاریخ، نظر خیلی از نویسندگان، مورخان و نظریه پردازان را به خود جلب کرد و در همان دوران انقلاب اسلامی و پس از آن مقالات و کتاب های خارجی بسیاری با موضوع «انقلاب اسلامی ایران» نوشته شد. در گزارش های قبلی، به معرفی برخی از کتاب ها و نویسندگان آنها پرداختیم. در نخستین شماره گزارش به نظریات میشل فوکو درباره انقلاب اسلامی پرداختیم و در شماره بعدی نظریات حامد الگار، متفکر انگلیسی درباب انقلاب را بررسی کردیم و در شماره سوم هم به روایت دو روزنامه نگار فرانسوی که در ایام انقلاب در ایران حاضر بودند اشاره و قسمتی از نوشته های آنان را مرور کردیم؛ در گزارش پیش رو نظریات دو مورخ زن درباب انقلاب اسلامی را مرور می کنیم؛ خانم ها ونسا مارتین و تدا اسکاچپول.
ونسا مارتین مورخ ۷۵ ساله انگلیسی و متخصص تاریخ تشیع، خاورمیانه معاصر و ایران است او استاد تاریخ خاورمیانه «دانشگاه لندن» بوده و در «مؤسسه رویال هالووی» دانشگاه مذکور مشغول به فعالیت است. حوزه اصلی تحقیق ونسا مارتین توسعه سیاسی، مذهبی و اجتماعی ایران مدرن از نوزدهم تا اواخر قرن بیستم بوده است. «اسلام و مدرن یسم: انقلاب ۱۹۰۶ ایرانیان»، «زنان، دین و فرهنگ در ایران»، «دوران قاجار: چانه زنی، اعتراض و دولت در ایران سده نوزدهم» و «ایران بین ناسیونالیسم اسلامی و سکولاریسم» همچون آثار نوشته و ترجمه شده اوست.
ونسا مارتین در یکی از مقالاتش نوشته است: سه گونه شبکه های مردمی به خیزش و برجسته شدن نقش علما در دوران انقلاب اسلامی ایران کمک کردند. اولی سنتی ها بودند، شبکه هایی که نهادهای مذهبی را در بر می گرفتند. صنعتگران و کاسبان خرده پا گروه مهم حامیان آیت الله خمینی (ره) بودند، به خصوص از دهه هفتاد آنها و کارمندان و کارگرانشان بیش از یک چهارم نیروی کار شهری را تشکیل می دادند. بازرگانان سنتی در پیشه هایی چون کارگشایی و فرش فروشی نیز ازجمله مهم ترین حامیان آیت الله خمینی (ره) بودند. دومین گونه سازماندهی مدرن تر بود و بر کانون های آموزشی و رفاه اجتماعی متمرکز بود به همان شکلی که در مصر حسن البنا و اخوان المسلمین شروع کردند. چنین گروه هایی تجربه سازماندهی اعضا و تامین مالی و نشر و پخش سریع ایده هایشان در شهرهای کوچک و روستاها و نیز برگزاری کلاس و مراکز راهنمایی مذهبی و رشد اخلاقی و فداکاری را داشتند. گونه سوم سازماندهی، شبکه های ایجادشده در بازارهای سراسر ایران بود که به شدت تحت تأثیر روش های مورد استفاده مارکسیست ها قرار داشت. شبکه ای منسجم و گسترده، نظام مند و متکی به خود.
به عقیده مارتین، سیاست های شاه در زمینه کشاورزی و صنعت موجب افزایش میزان مهاجرت روستاییان فقیر به شهرها شد. این ها که دولت حمایت اندکی ازشان می کرد، به خصوص در وضعیت دشوار اقتصادی اواخر دهه هفتاد میلادی، به این نتیجه رسیدند که باید به نهادهای مذهبی اتکا کنند. هیچ نهاد مخالف دیگری به اندازه نهضت حامی آیت الله خمینی (ره) قدرتمند نبود چون هیچ کدام این قدر به فقرا و مشکلات و اعتقادات و ارزش هایشان نزدیک نبودند. سال ۱۹۶۳ و در قیام ۱۵ خرداد نهضت حضور خودش را به رخ کشیده بود، واقعه ای که نمادها و قهرمان ها و شهدایش را به نهضت داد و نیز انسجام و هویتی که تا قبل از آن وجود نداشت.
تدا اسکاچ پل، جامعه شناس آمریکایی ۷۴ ساله از دیگر افرادیست که درباره انقلاب اسلامی ایران نظریات مختلفی را بیان کرده است. اسکاچ پل، متولد میشگان آمریکاست و دکترای خودرا در سال ۱۹۷۶ میلادی از دانشگاه هاروارد گرفته و الان جزو استادان برجسته دانشگاه کمبریج انگلستان است. وی در تحلیل جوامع و انقلاب ها جزو ساختارگرایان قرار دارد. مطالعه بسیار جدی و عمیق درباره ی سه انقلاب روسیه، چین و فرانسه و مقایسه ی آنها با یکدیگر ر و انتشار کتاب ها و مقالات گوناگون در این عرصه او را در شمار نظریه پردازان مطرح دراین زمینه قرار داده است.
این نویسنده با تفکیک بین انقلاب سیاسی و انقلاب اجتماعی بیان می کند که یک انقلاب سیاسی با تغییر حکومت، بدون تغییر در ساختارهای اجتماعی هم راه است. هم چنین، منازعات طبقاتی و دهقانی نقشی در آن ندارد. انقلاب های سیاسی ساختار حکومت را تغییر می دهند، ولی ساختار اجتماعی را تغییر نمی دهند، و ضرورتاً نیز ناشی از تعارضات طبقاتی نیستند. اما یک انقلاب اجتماعی عبارت است از: انتقال سریع و اساسی دولت و ساختارهای طبقاتی یک جامعه که با اغتشاشات طبقاتی از پایین جامعه مثل دهقانان همراهی می شود. علاوه بر این، موجب دگرگونی های ریشه دار در ساختار طبقاتی و اجتماعی می شوند. بنابر این تعاریف، انقلاب اسلامی ایران را باید در زمره ی انقلاب های اجتماعی به نظر اسکاچ پل دانست.
این مورخ و نویسنده درباب انقلاب اسلامی ایران معتقد است: بااینکه این انقلاب مانند دیگر انقلاب ها نیست که به آسانی بتوان ماهیت آنرا تشخیص داد، اما به حدّی متکی بر توده ها است و نیز به حدّی دگرگون کننده روابط بنیادی اجتماعی، فرهنگی و اجتماعی اقتصادیست که بطور قطع بیشتر در قالب الگوی سنتی انقلاب های اجتماعی عظیم تاریخی می گنجد تا در قالب یک انقلاب فقط سیاسی که در آن فقط نهادهای حکومتی دست خوش تحول و دگرگونی شده باشند. انقلاب ایران را نیز باید بوسیله یک چشم انداز ساختاری مبتنی بر بینش تاریخی و کلان مشاهده کرد.
اسکاچ پل در یکی از کتاب هایش می نویسد: «انقلاب ها می آیند و نه اینکه ساخته شوند» ولی در مقالات خود انقلاب اسلامی را نقض کننده قاعده فوق و استثنایی در بین انقلاب ها دانست و علتش را وجود اراده دینی بیان نمود. وی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۹۸۲ م با نوشتن مقاله ای با عنوان «دولت تحصیل دار و اسلام شیعه در انقلاب ایران» می نویسد: اگر در حقیقت بتوان اظهار داشت که یک انقلاب در دنیا وجود داشته که عمداً و آگاهانه توسط یک نهضت اجتماعی توده ای تولید شده است تا نظام پیشین را سرنگون سازد، بطور قطع آن انقلاب، انقلاب ایران مقابل شاه است. انقلاب آنها فقط نیامد، بلکه به صورت آگاهانه و منطقی ساخته شد.
اسکاچ پل در مطلبی بیان کرده است که عمده منبع رهبران روحانی برای پیشبرد انقلاب، فرهنگی بود. به تعبیر او نقش امام خمینی (ره) در مبارزه مقابل رژیم طاغوت و رهبری جامعه با ظهور امام زمان (عج) گره خورده بود و توده مردم از آن چنین برداشت و روایتی داشتند؛ همین طور این نظریه پرداز به تفسیر و روایت روحانیان از اسلام و این مسئله اشاره نموده است که اسلام سیاسی ظرفیت و پتانسیل مبارزه را برای سرنگونی سلطنت پهلوی فراهم می آورد. به تعبیری، اسلام شیعی باتوجه به اهمیتی که برای مفهوم عدالت قائل است، از قابلیت ویژه ای برای توجیه مقاومت مقابل حکام نامشروع برخوردارست. در این میان قیام امام حسین (ع) ارزش و اهمیت خاصی دارد. این قیام به رهبری سومین امام شیعیان برای مخالفت با خلیفه غاصب شکل گرفت. به روایت اسکاچ پل نهضت امام حسین (ع) چهارچوبی برای مبارزه مقابل یزد زمانه، یعنی شاه، فراهم نمود. در حقیقت ارتباط معنوی مبارزه کنندگان مقابل حکومت پهلوی با امام حسین سبب می شد شهادت و دادن جان در راه مبارزه با این حکومت آسان تر پذیرفته شود. افزون بر این، اعیاد و مراسم مذهبی، نماز جمعه های هفتگی و مراسم خاکسپاری جنازه ها همگی شیوه هایی برای کانالیزه کردن عمل سیاسی توده ای بودند. مضاف بر این، رهبری امام نیز از اهمیت شایان توجهی برخوردار بود. رهبری ایشان به نحوی بود که حتی گروه های غیرمذهبی، یعنی سکولارها، نیز بیرق مبارزه با نظام شاهنشاهی را بر داشته بودند.
همچنین اسکاچ پل در تحلیل انقلاب ایران به نقش رهبری روحانیت و شبکه ایی از مساجد، تکیه ها، حسینیه ها و انجمن های آموزشی در پردازش برداشت خاصی از تشیع و تبیین استراتژی مبارزه با نظام شاهنشاهی اشاره نموده است. او که در موضع قبلی خود استدلال کرده بود انقلاب ها ساخته نمی شوند، بلکه به تعبیر خود او «فرا می رسند» و علاوه بر آن، در تحلیل ریشه و پیامد انقلاب بر ثانوی بودن نقش ارزشها و آرمانها در تحلیل انقلاب های دیگر همچون انقلاب فرانسه، روسیه و چین تاکید داشت، در مقابل انقلاب اسلامی ایران در اندیشه های خود بازبینی کرد.
تدا اسکاچ پل بر این عقیده است که انقلاب ایران مطمئناً از دسته دوم و دارای شرایط یک انقلاب اجتماعی است. او درباره انقلاب اسلامی می نویسد: «با این حال، وقوع آن، انتظارات مربوط به علل انقلابات اجتماعی را که من در تحقیق تطبیقی تاریخی ام در مورد انقلاب های فرانسه، روسیه و چین توسعه بخشیده ام، زیر سوال برد»
منبع: بلك بلاگ
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب