در نشست نقد و بررسی سال های بی ترانگی در مهر مطرح شد
ظهور یك قیصر امین پور در دهه90
بلك بلاگ: نشست نقد مجموعه شعر سال های بی ترانگی با حضور اسماعیل امینی، سعید بیابانكی و محمدرضا تركی اجرا شد. در این جلسه اشعار محمدرضا تركی همانند اشعار قیصر امین پور توصیف شد.
گروه فرهنگ، مجموعه اشعار «سال های ترانگی» محمدرضا ترکی شاعر، استاد دانشگاه و پژوهشگر ادبی اخیرا توسط انتشارات شهرستان ادب چاپ و انتشار یافته است. محمدرضا ترکی در مقدمه کتاب اش آورده است، اندیشیدن به شعر و سرودن، بااینکه برای من تب وتابی همیشگی است، هیچگاه یک پیشه یا حتی امری دل خواه برای من نبوده است. گاه هفته ها و ماه ها و سال ها بی شعر و ترانه سر کرده ام و گاه، برعکس ثانیه هایم سراسر به شعر آغشته بوده است. سال های بی ترانگی من غالباً دوره هایی است که حس می کنم جامعه گرفتار رکود و رخوت و آفت شده است و در هجوم ضد شعرها شعر وصله ای ناجور بر لباس مندرس احساس آدم ها است. در روزگار بی ترانگی البته ذهن من فارغ از شعر نیست، دردها و دغدغه ها و دل بستگی ها و… در خواب و بیداری می آیند و در روح رسوب می کنند تا شاید روز و روزگاری گفته شوند.
در این میان حرف ها و دغدغه هایی هستند که خودشان را بر ذهن من تحمیل می کنند و ناخواسته در چارچوب کلمات ظهور می کنند. به عقیده من شعرهایی که گفته می شوند تا زمانی که ذهن شاعر درگیرشان باشد و در تب وتاب سرودنشان باشد، مال او هستند. اما وقتی شاعر نقطه اختتام را بر آخرین ویرایش شان می گذارد، دیگر با شعرهای دیگر و دیگران فرق چندانی ندارند. بنابراین است که همیشه شعرهای گفته را فراموش کرده و ذهنم را به تلاطم خیالات تازه ای که از راه می رسند یا رسوبات شعرهای ناگفته سپرده ام. عقیده دارم به همان گونه که درخت ها سهم ره گذران اند، نه آن کسی که آنها را کاشته است، شعرها پس از سروده شدن بیش از آن که به شاعر تعلق داشته باشند، سهم خواننده اند و خواننده است که هر جور دوست داشته باشد می تواند با آنها برخورد کنند.
مجموعه شعر «سال های بی ترانگی ششمین دفتر شعر محمدرضا ترکی است که اخیرا چاپ و انتشار یافته است، قبل از آن مجموعه های فصل فاصله، هنوز اول عشق است، خاکستر آئینه، بغض در نواحی لبخند و بیا پایین انتشار یافته بودند. به بهانه انتشار تازه مجموعه «سال های بی ترانگی» محمدرضا ترکی، نشست تخصصی نقد و رونمایی این کتاب در خبرگزاری مهر با حضور منتقدان باسابقه اسماعیل امینی و سعید بیابانکی برگزار گردید.
در ابتدا کمی از کتاب سال های بی ترانگی و نوع شاعرانگی این مجموعه بگویید!
اسماعیل امینی: من با اشعار دکتر ترکی سال هاست که آشنا هستم همان گونه که با شخصیت و منش ایشان آشنا هستم، اما در این کتاب می خواهم شناختم را کنار بگذارم و بر طبق این کتاب نقدم را بیان کنم که شاعر چگونه به جهان نگاه می کرده و به نوع زبان و فنون شعری چه نگاهی داشته است، می خواهم بپردازم. نخستین مبحث ام این است که شعر گسسته خیلی زیاد داریم منظورم از گسسته بودن شعر هم به لحاظ فکری است ما شاعرانی داریم که با خواندن اشعارشان نمی توانیم پی به نظام فکری شان ببریم و اینکه از چه منظری به جهان نگاه می کند و هم به لحاظ زبانی تکلیفشان مشخص نمی باشد. همین طور در حوزه فنون شعری در روزگار فقر فنون شعری هستیم.
شاعر این مجموعه سال های بی ترانگی اما در ذات اش عاشقانگی وجود دارد و در تمام اشعار این مجموعه وجود دارد و در رویارویی با عینیت و جهان واقعیت، آن فراخی و بی مرزها گرفتار اندوه شده است، گویی پرنده ای در این محدودیت دنیا مانده است و این دفتر بیشتر گزارش اندوه است
به عنوان مثال اگر من غزلی را می خوانم که این غزل ممکنست ۷۰ یا ۸۰ کلمه باشد اما می تواند ۷۰۰ یا ۸۰۰ صفحه پشتوانه فرهنگی، فکری و تجربی داشته باشد. که در شعرهای امروز با این امر اصلاً مواجه نیستیم. آنچه در کتاب سال های بی ترانگی محمدرضا ترکی دیده ام گزارش هنرمندانه و شاعرانه شاعری است که دل اش، روح اش با آرمان گرایی است و نگاهی کمال گرایانه به هستی و زندگی دارد. این نگاه عشق و کمال گرایانه هم تنها حاصل مطالعات و پژوهش نیست که بگوییم شاعر در مطالعات این امور را یافته است و در اشعار پارسی سنت در این خواهد بود که شاعر کمال گرا باشد. برای اینکه من این جنس هم دیده ام که شاعر از اصلاحات عاشقانه، فلسفی و عارفانه استفاده می نمایند اما در ذات اش این امر نیست فقط این کلمات را بلدند. شاعر این مجموعه سال های بی ترانگی اما در ذات اش عاشقانگی وجود دارد و در تمام اشعار این مجموعه وجود دارد و در رویارویی با عینیت و جهان واقعیت، آن فراخی و بی مرزها گرفتار اندوه شده است، گویی پرنده ایی در این محدودیت دنیا مانده است و این دفتر بیشتر گزارش اندوه است.
البته می بینیم در این مجموعه نشانه هایی از آن انسان آرمانی که در عالم واقع روبه رو می شود که شعرها خیلی پرشور هستند و پر از امید و نور خواهند بود و در اینجا خیلی دریغ و حسرت نیست. برخی نشانه ها در مجموع مناسبت ها و نمادهای عزاداری برای سیدالشهدا هم دیده می شود، همانند صدای بخشو، چادر مادر… این نمادها در سراسر اشعار دکتر ترکی دیده می شود. قسمتی از این اشعار انسان هایی هستند که گویی نشانه های از عالم دیگر دارند و در کتاب هم به ترتیب آمده است، مثلاً افرادی چون امیرحسین فردی، خلیل عمرانی. گویی شاعر با چراغ به دنبال انسان های منحصربه فردی بوده است.
اشعاری که در کتاب «سال های بی ترانگی» آمده بسیار ساده و صمیمی است همانند اشعار قیصر
در این مجموعه اشعار شاهد می باشیم که شاعر به چیزهای به ظاهر بی اهمیت و جزئی و مصداقی توجه نشان داده است، که مخاطب پی خواهد برد، عالم شاعری او عالم کتابخوانی و علمی و دانشگاهی نیست بلکه ارجاعات به زندگی و روزمرگی عینی است. نشانه هایی که در اشعار آمده به صورت نمادین است و قابل تأویل و تفسیر به مفاهیم مورد نظر شاعر بوده است. اشعاری که در کتاب «سال های بی ترانگی» آمده بسیار ساده و صمیمی است همانند اشعار قیصر. انگار یک قصیر امین پور تازه آماده است
چگونه شاعر ادیب بودنش را می تواند کنار بگذارد و شعری را بسراید که مخاطبانش با آن ارتباط برقرار کند؟ با عنایت به این که آقای ترکی خاقانی پژوه است چگونه چنین اشعاری را سروده که زبانی ساده دارد.
امینی: گویی که حرف زدن برای اقران خودشان اولویت نداشته است، او مخاطبانش را مردم معمولی قرار داده و شعر را سروده است. این مجموعه اشعار ساختار هم دارد، مثلاً اشعاری که خوانده می شود مفهوم ذهنی و عینی را می رساند و پیوستگی هم دارد.
آقای بیابانکی نظراتتان را درباره مجموعه اشعار «سال های بی ترانگی» بگویید؟
سعید بیابانکی: من آقای ترکی را از دوران دانشجویی می شناسم، ایشان با عنایت به این که در زمینه خاقانی پژوهش می کنند اما تحت تأثیر خاقانی نیست و جهان بینی کاملاً متفاوتی دارد و این امر سبب شده که دکتر ترکی ذوق و فضل اش را به خوبی حفظ کند. با عنایت به این که می بینیم افرادی که وارد دانشگاه می شوند ذوق شان را از دست می دهند، به قول استاد حسینی که در مصرع یکی از شعرهایش آمده است، «شاعری وارد دانشگاه شد ذوق خودرا به نگهبانی داد» اما می بینیم که آقای ترکی ذوق شان را از دست ندادند و روزبه روز هم بهتر و پخته تر شده است. ما در مجموعه سال های بی ترانگی گویی با دو محمدرضا ترکی مواجه هستیم که در دو سبک نیمایی و کلاسیک اشعار را سروده است.
نظر من این است که در بخش های اشعار نیمایی او برجسته تر ظاهر شده است، از نکات خوب دیگر این مجموعه قالبی بود به نام خوشه که برای من جذاب و جدید بود. احساس کردم منظور شاعر از این ابیات متحد الوزن و متحدالمعنا بودن و مضمون است، افسوس که تنها یک نمونه از شعر (خوشه) در این مجموعه بود به اعتقاد من کسی که به این کشف می رسد باید آنرا گسترش دهد و منتشر کند و تا تئوریزه شود، من جوان تر که بودم این قالب را در شکل ها دیگر دوست داشتم کار کنم اما افسوس که کسی کنارم نبود تا به شکل خرد جمعی صورت گیرد، که قالب مثنوی ۵ بیتی پیشنهاد دادم و اسمی هم برای آن انتخاب کردم و دو سه تا شعر هم سرودم اما کسی این قالب را ادامه نداد. ولی به نظرم این شیوه آقای ترکی قابل ادامه دادن است به اعتقاد من شعر روزبه روز نیاز به فضاها و دریچه تازه دارد. به اعتقاد من اشعار دکتر ترکی شبیه هیچ کس نیست و این خیلی باارزش و مهمست و تلاش نکرده که شبیه کسی باشد. حتی در اشعار خودش هم شعری به هم شباهت ندارد و شعر به شعر تغییر کرده و متفاوت بوده است.
دکتر ترکی ذوق و فضل اش را به خوبی حفظ کند. با عنایت به این که می بینیم افرادی که وارد دانشگاه می شوند ذوق شان را از دست می دهند، به قول استاد حسینی که در مصرع یکی از شعرهایش آمده است، «شاعری وارد دانشگاه شد ذوق خودرا به نگهبانی داد» اما می بینیم که آقای ترکی ذوق شان را از دست ندادند و روزبه روز هم بهتر و پخته تر شده است
اشعاری که در چارچوب نیمایی سروده شده خیلی خوب و ماهرانه است، درحالی که خیلی ها به خطا می گویند سرودن اشعار نیمایی بسیار آسان است، در مورد اشعار نیمایی آقای ترکی بگویید و نسبت آن با سبک کلاسیک؟
امینی: من برای هر نمونه ای که عنوان کردم یک مصرع را می گویم تا برای دوستانی که قصد دارند کتاب را بخوانند شاید راهگشا باشد، در غزلی از این کتاب در بیت «ای ماه شب رویایی از کدام آینه برمی آیی؟» که باخبر این است بعد چند بین پایین تر بیت «عطر دامان تو را باید جست از گریبان گلی صحرایی» باخبر شعر در این بیت تفسیر می شود که آن ماه که برای بالاست، در گریبان آن جست وجو می کند این نمونه مناسبت های میان مراتب معنوی و استعلایی معنوی و عالم عینی که در شعر آمده کاملاً شاعرانه و ماهرانه است. یا همانند مصرع «دست از دل تو که برنمی دارد این سمج، دست خودت که نیست مگر دست آدم است؟ …» مفهوم اختیار را در اینجا مفهومی تر گفته است، البته در لابلای شعرها طنز پنهان و استعاره هم وجود دارد.
«از خویش تهی می شدم و شور و شر من / می مرد بدان گونه که لرزان شرر من» این شعر کمی مفهوم ذهنی دارد و بعد مصداقش را در بیت دیگر همان غزل آورده است «شوقی نه که در حال و هوایی بتکاند انبوه غبار قفس از بال و پر من» انبوه غبار قفس معنای پنهانی دارد، که در بیت اول به صورت ذهنی آمده و در بیت دوم صورت عینی بیان شده است. البته در این کتاب ابیات معمولی هم بود و نسبت به دیگر اشعار برجستگی ندارد.
بیابانکی: من اگر بخواهم اشعار نیمایی این مجموعه را بگویم، اشعار نیمایی را نسبت به اشعار کلاسیک بیشتر پسندیدم و لذت بردم. با عنایت به این که خیلی ها می گویند سرودن شعر نیمایی، آسان است اما واقعاً دشوار است و خیلی ها شعر نیمایی را در کوتاه و بلند کردن بیت یا موزون کردن آن می دانند در حالیکه این ها هیچ نسبتی با شعر نیمایی ندارد و این هایی که می گویند بحر و طویل است. اما اشعار نیمایی در این مجموعه سال های بی ترانگی بسیار ماهرانه است. ولی در این مجموعه می بینیم که آقای ترکی اهل خطر کردن در اشعار کلاسیک نیستید و این در ردیف و قافیه اشعار این مجموعه به وضوح معلوم است.
در بیت جان شما و جهان شما دست دوم است… کو آن خدای تازه و زیبای عاشقان آه این خدایتان به خدا دست دوم است که این بیت بسیار عالی و بی نظیر سروده شده و کاش از این دست بیت ها که جسارت در آن دیده می شود، بیشتر بود.
آقای ترکی شعری که برای زرقا سرودند هم بسیار عالی بود چون آقای قزوه هم شعر سپیدی را برای زرقا سروده است که به اعتقاد من شعر آقای ترکی بسیار قوی تر، بهتر و استوارتر از شعر سپید آقای قزوه است
بعضی وقت ها آدم با خواندن یک بیت، یا یک مصرع یا یک واژه آن فوراً در ذهن، نقش می بندد همانند «شب ایستاده بود و به انتها نمی رسید…»
آقای ترکی شعری که برای زرقا سرودند هم بسیار عالی بود چون آقای قزوه هم شعر سپیدی را برای زرقا سروده است که به اعتقاد من شعر آقای ترکی بسیار قوی تر، بهتر و استوارتر از شعر سپید آقای قزوه است. گویی آقای قزوه فقط می خواستند مضمونی را بسازند و پرداخت نداشت اما شعر آقای ترکی برای زرقا با قافیه های دشوارش خیلی استادانه سروده شده بود.
محمدرضا ترکی: از همگی دوستان بابت اظهارنظرات شان درباره شعر ممنونم، زمانی که دوستان اشعارم را می خواندند انگار برای بار اول بود می شنیدم خصوصیتی که دارم شعری که در حال سرودن هستم تمام ذهنم درگیر آن است بعد آن شعر را به کلی فراموش می کنم و به شعر جدیدم فکر می کنم.
درباره زبان شعری هم که آقای امینی گفتند باید بگویم که مثلاً کسی که فارسی صحبت می کند و کردی هم بلد است بعد اگر بخواهیم ببینیم که این فرد کرد است یا فارس باید ببینیم که به چه زبانی خواب می بیند. مسئله این است زبان شعر هم باید همان زبانی باشد که با آن خواب می بینیم. بیشتر شعرها هم در خواب به ذهن من رسیده است. مثلاً حافظ اگر خواب حافظ هم بررسی می کردیم شاید به اثبات می رسید که با همان زبانی که خواب می دیده اشعارش را سروده یا خاقانی همان زبان و تصویری که در خواب داشته، شعر می سروده است زبان شعری این افراد بطور قطع اصیل است.
اگر کسی بخواهد شباهت به این افراد داشته باشند دیگر آن اصالت برای شعرشان وجود ندارد، ما حتی می بینیم در اشعار شاعرانی همچون خاقانی به حدی فضل رسوب کرده بود که اگر عادی هم حرف می زده گویی شعر سروده است.
من هم در سرودن شعر در عالم خواب و بیداری اهتمام کردم ابعاد فکری ام را در چارچوب شعر درآوردم. البته سبک «خوشه» را در مجموعه اشعار قبلی هایم هم آوردم و شرط سرودن در این قالب هم وزن یکی باشد، تک بیت باشد، قافیه لازم ندارد اما کل ابیات باید با هم مرتبط باشند. خاصیت مهم اش این است که همه بیت ها باید بیت الغزل باشند و برجستگی زبانی، مضمونی هم رعایت شده باشد. در آخر هم با این شعر سخنم را به انتها می رسانم: در حصار واژه ها اسیر می شود / شاعری که پیر می شود.
منبع: بلك بلاگ
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب