در چراغ مطالعه مطرح شد؛
بررسی سابقه شعر اعتراضی در ایران
به گزارش بلک بلاگ سیده فاطمه یاحسینی، مترجم کتاب ایران در دوره قحطی با حضور در برنامه چراغ مطالعه اظهار داشت: خواننده این اثر با قحطی و ناامنی راه ها که در آن دوره یک معضل جدی بوده آشنا می شود.
به گزارش بلک بلاگ به نقل از مهر، در نخستین برنامه از هفته شانزدهم ابتدا مروری بر اخبار حوزه کتاب شد.
خبر درگذشت جوآن دیدیون نویسنده کتاب «ال تفکر جادویی» و روزنامه نگار آمریکایی براثر عوارض پارکینسون، جمع آوری بیست میلیون دلار برای آثار نفیس یک کتابخانه فراموش شده توسط تعدادی از کتابخانه ها و موزه های بریتانیایی همچون اخبار این بخش بود.
اما در بخش در بخش چی را چگونه بخوانیم، احسان زیورعالم درمورد زیبایی شناسی و این که چور باید آثار در رابطه با این حوزه را بخوانیم سخن گفت.
وی اظهار داشت: فیلسوفان در زندگی شان به سوالات زیادی فکر می کنند مثل من که هستم؟ این دنیا چگونه تولید شده و… در بین تعدادی از سوالات آنها ممکنست برخی از سوالاتشان بی مدلول به نظر برسد مثل زیبایی چیست و چرا به زیبایی نیاز داریم؟ فیلسوفان از سه هزارسال پیش تا حالا به این مسئله فکر می کردند که انسان چگونه زندگی کند که زندگی ش زیبا باشد و چگونه فکر کند که زیبایی را ببیند. برای رسیدن به نگاهی که فیلسوفان درباره زیبایی دارند کتابهای زیادی وجود دارد که یکی از آنها «حقیقت و زیبایی» نوشته بابک احمدی است. این کتاب حاصل کلاس درس وی درباره زیبایی شناسی است.
زیورعالم اضافه کرد: «زیبایی شناسی» یک کلمه قدیمی است که فیلسوف آلمانی به نام بومگارتن این واژه را بهره برد که در زبان فارسی معادل آن زیبایی شناسی برگزیده شد. قبل از بومگارتن کلمه ای به نام «هنر» وجود نداشت و به نقاشی، فیلمنامه نویسی و تئاتر و اینها به زبان یونانی «تخنه» گفته می شد. «تخنه» یعنی فن. بعد از آن که بومگارتن کلمه زیبایی شناسی را استفاده کرد، فیلسوفان زیادی آغاز به نوشتن درباره زیبایی کردند. یکی از کتاب های جذاب این حوزه کتاب «آیا این هنر است؟» نوشته سینتیا فریلند است که در فارسی هم توسط کامران سپهران ترجمه است. نویسنده در این کتاب جمع و جور توضیح داده که چرا آنچه که ما فکر میکنیم هنر نیست می تواند هنر باشد. در مقابلش کتاب دیگری به نام «آنچه هنر است» کلمن دانتو نوشته شده که معتقد بود تاریخ هنر به انتها رسیده است. امبرتو اکو جزو فیلسوفان ایتالیایی است که ابتدا درباره زیبایی نوشت اما بعدها درباره زشتی ها نوشت. کتاب «تاریخ زشتی» امبرتو اکو به خوبی نشان میدهد که چه اتفاقی می افتد که زشتی هم وارد هنر می شود.
زیورعالم سپس به معرفی کتابی درباره هنر ایران پرداخت و اظهار داشت: مجموعه کتاب های «زیبایی شناسی اسلامی» نوشته الیور لیمن با ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی به هنر اسلامی پرداخته است. کتاب «زیبایی شناسی چیست» مارک ژیمنز با ترجمه وی هم کتاب بسیار خواندنی است که روی زیبایی شناسی فرانسوی تمرکز دارد. اخیراً هم کتابی درباره هنر رمانتیسیسم آلمانی کار کرده که در ایران هم طرفداران بسیاری دارد.
در بخش فارسی وار درباره موضوع ردپای اعتراض در شعرو ادبیات فارسی با زهیر توکلی گفتگو شد.
نجفی در ابتدا از توکلی پرسید که شعر اعتراضی از کجا شروع شد؟
توکلی سخنانش را با شعری از قیصر امین پور شروع کرد و اظهار داشت: این که افلاطون اعتقاد داشته شاعران باید از مدینه فاضله اخراج شوند بخشی ش به طبع شعری وشاعری و ادبیات برمی گردد. فرق شاعر به مفهوم عام با مصلحان، عرفان و انبیا در این است که شاعر وظیفه راه حل دادن ندارد و وظیفه صورت بندی منطقی از اعتراضش هم ندارد. شاعر، فردی است که شعور و حساسیت بالاتر از استاندارد دارد. بدین سبب رسالت شاعر که در ساحت اجمال است نه تفصیل، اعتراض است. در دید مصلحان ما مثل سعدی ومولوی مشکل فقط در طبقه بالا نیست و علاوه بر حاکمیت، مردم هم باید اصلاح شوند چون این دو آینه یکدیگرند و هر حاکمیتی برآمده از دل همان مردم است. شعر و هنر زاییده نوعی برون روی و فراروی از هنجار است.
وی اضافه کرد: بین نصیحت، انتقاد و اعتراض تفاوت است. بخش عمده ای از قصاید مدحی ما که باب میلمان نیست جنبه نصیحت داشته است. اعتراض یعنی این که بعنوان یک کنشگر سیاسی یک شخص یا مقامی را هدف بگیریم و از دوران مشروطه به بعد هم باب شد وگرنه تا قبل آن در تاریخ ادبیات فارسی چنین چیزی نداشتیم، انتقاد داشتیم اما اعتراض خیر. بطورمثال تاریخ بیهقی سرشار از انتقاد است اما اعتراض خیر. بطورمثال داستان رستم و اسفندیارنظام شاهنشاهی دینی ساسانیان را به شدت مورد هدف قرار داده وشدیدا جنبه اعتراضی دارد. درواقع کشتار رستم به مدلول قید آن مدل از دینداری ساسانیان است. سنایی موسس شعر فارسی است و قصیده معروفی دارد که شاهان زمانه را لعن و نفرین می کند.
این پژوهشگر حوزه ادبیات افزود: پس از مشروطه اشعار متاثر از کمونیست ها جهت فِلِش به سمت حکومت می رود. اشعار نو هم متاثر از فکر چپ است و خیلی از بزرگان شعر ما هم توده ای و هم حزب بودند و در فکرت کمونیستی، حکومت باید به نفع طبقه پایین جابجا شود. این که بخواهم بهترین شعر اعتراضی را انتخاب کنم کار خیلی سختی است اما بنا به سلیقه من تعدادی از شعرهای مرحوم فروغ فرخزاد، طاهره صفارزاده، رضا براهنی، سلمان هراتی و سید حسن حسینی شاعران بسیار خوبی در زمینه شعر اعتراضی هستند. بخش عمده ای از اشعار اعتراضی در ایران مربوط به اشعار فمنیستی است که فروغ فرخزاد و سیمین بهبهانی آغازگر آن بوده اند.
در بخش تجربه خواندن هم امیر عربلو درباره تجربه خواندن رمان «کتاب دزد» نوشته مارکوس زوساک نویسنده معاصر استرالیایی سخن گفت.
وی اظهار داشت: کتاب از همان ابتدا ما را درگیر خودش می کند چون اززبان مرگ روایت می شود و مرگ با ما صحبت می کند. کتاب درباره دختربچه ای در زمان جنگ جهانی دوم است که خانواده ش را از دست داده و مقرر است که به آلمان برود و به خانواده دیگری سپرده شود اما در میان راه برادر دختر بچه در یک قبرستانی به خاک سپرده می شود. موقعی که قبرکن ها مشغول کندن قبر هستند کتابی از جیب یکی از قبرکن ها می افتد و دختر بچه کتاب را می دزدد و این عادت او می شود که همیشه کتاب ها را بدزدد و مشتاق کتابخوانی می شود. وقتی او به خانواده آلمانی سپرده می شود، جنگ خیلی شدید شده ولی این دختر بچه عاشق کتابخوانی است. فقر خانواده آلمانی موجب می شود که دختر بچه به همراه مادر خانواده برای کار و شستن لباس به خانه های مردم بروند و یکی از این خانه ها خانه شهردار شهر است و بدین سان دختر بچه به کتابخانه خانه شهردار دسترسی پیدا می کند و از روی عادت خودش همچنان کتاب دزدی را ادامه می دهد و خط روایت این کتاب آنقدر شیرین است که شما اصلاً دلتان نمی خواهد آنرا روی زمین بگذارید. در آخر هم این کتاب و قصه شیرین تمام نمی گردد چون ماهیت جنگ تلخ است.
عربلو اضافه کرد: چیزی که من را تحت تاثیر قرار داد این بود که روحیه این دختربچه در طول بچه چه لطمه هایی دید. بطور کلی این کتاب برای من فضای جنگ جهانی را خیلی خوب ترسیم کرد و مشتاق شدم که بیشتر درباره ادبیات جنگ بخوانم ضمن این که خط روایت مستحکم دارد وبه کسانی که دوست دارند داستان نویس شوند می تواند بسیار کمک نماید.
اما در دومین شب از هفته شانزدهم برنامه چراغ مطالعه کتاب «ایران در دوره قحطی» نوشته ویلیام بریتل بنک با حضور سیده فاطمه یاحسینی مترجم اثر مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
نجفی در ابتدای این گفتگو از یاحسینی خواست که کمی درباره نویسنده اثر بگوید.
وی اظهار داشت: ویلیام بریتل بنک یک فرد ثروتمند و جهانگردی بوده که در سال ۱۸۷۲ میلادی مصادف با سال ۱۲۵۲ شمسی به ایران می آید (حدود ۱۵۰ سال پیش) و سه ماه محرم، صفر و ربیع الاول در ایران بودند و از بندرعباس وارد می شوند و تا انتهای ایران را می گردند. متاسفانه عمر کوتاهی داشتند و تاجایی که من مطالعه کردم ظاهراً فقط هم همین کتاب را نوشتند. بنده کتاب ایشان را کامل ترجمه کردم و روایت شروع سفر ایشان از لندن تا وقتی که باردیگر به خانه ش در لندن برمی گردد است. نکته دیگر این که خودش در کتاب می گوید که سفرنامه نیستم و این کتاب را به اصرار دوستانم نوشتم. ایشان در دوره ناصری در ایران بوده و هنوز مشروطه رخ نداده بود.
یاحسینی اضافه کرد: ایران به بصورت مرتب و مقطعی همیشه گرفتار خشکسالی می شده است چون کشور پهناوری است و راه های اتصال شهرها انقدر نامناسب و بد بوده که محصولات شهرهای حاصلخیز را به شهرهای محروم نمی شد فرستاد. یکی دیگر از دلیلهای قحطی و خشکسالی هجوم ملخ ها بوده است که همین اخیراً هم باز صورت گرفت. آبیاری دیمی از دیگر علل قحطی و خشکسالی است. پیش فروش محصولات اما از مهم ترین دلیلهای قحطی و خشکسالی بوده است. به این شکل که کشاورزان محصولات خودشان را به ارتش های خارجی مثل روس و انگلیس می فروختند و موقع برداشت چیزی به دست مردم عادی و رعیت نمی رسید. به همین خاطر ما همیشه گرفتار قحطی و کمبود غذا در ایران بوده ایم.
این مترجم ادبیات افزود: ترجمه این کتاب تجربه اول من بود به همین خاطر من موقع ترجمه به دیگر سفرنامه ها هم رجوع می کردم تا مطمئن شوم که درست ترجمه می کنم. ترجمه این کتاب برای من سخت بود چون زبان انگلیسی ش مربوط به ۱۵۰ سال پیش است و با زبان انگلیسی فعلی فرق دارد.
یاحسینی در ادامه توضیح داد: نویسنده در مورد روش های حمل و نقل خاطرات جالبی تعریف می کند که یکی از آنها روش سفر دریایی است و اتفاقاً در ابتدا و انتهای این کتاب هم دو خاطره درباره سفر دریایی ش با کشتی تعریف می کند. علاوه بر کشتی درباره حمل و نقل با کجاوه ها هم خاطرات جالبی تعریف می کند. او زمان محرم به جنوب ایران می رسد و از فقر و فلاکت مردم و قحطی که آن سالها آمده بود در کتاب می گوید البته بسیاری از آداب و رسوم محرم نمی گوید و چون آن دوران همزمان با ماه دسامبر بوده بیشتر از حال و هوای کریسمس در کشتی می گوید. نویسنده وقتی از شرایط مردم در آن زمان می گوید انقدر وضعیت ناراحت کننده است که من در خیلی از مواقع نمی توانستم کار را ادامه دهم، کتاب را می بستم و متوقف می کردم و بعد باردیگر سراغ آن می رفتم. بطورمثال در قسمتی از گزارش هایش می نویسد که وقتی یک شب از بوشهر به برازجان می رفته است، بارندگی شدیدی بوده و موقع رعد و برق من صحنه ترسناکی دیدم. آن صحنه این بود؛ اجساد انسان هایی که توسط حیوانات خورده شدند. خاطره ترسناک دیگری که تعریف می کند مربوط به مسیر شیراز به اصفهان است. می گوید که در میان راه به کاروانسرایی رسیدم و دیدم که زنی نشسته و به دو جسدی که در مقابلش قرار دارند با ولع و به چشم غذا نگاه می کند.
نجفی سپس پرسید که نویسنده چه نگاهی به ما ایرانیان داشته است؟
وی پاسخ داد: متاسفانه بیشتر سفرنامه نویس ها نگاه خیلی جالب و مثبتی نداشتند. البته باید این را هم در نظرگرفت که اغلب آنها زمانی به ایران آمدند که ایران در دوران شکوفایی و شکوه خودش نبوده است. البته با اینحال باز هم یک تعریف هایی از مردم کرده است بطورمثال از میهمان نوازی ایرانیان گفته و این که هرجا می رفته ه او شیر بز رایگان می دادند. ولی ایشان یک فرد انگلیسی بوده و با یک نگاه بالا به پایین و نوعی تحقیر به ایرانیها نگاه می کرده است. نویسنده دستیار و دوستی به نام حاج احمد داشته که دقیقاً برای خواننده تداعی کننده دن کیشوت است. او از جنوب تا انزلی همراه نویسنده بوده و هرماه به هم به وی حقوق می داده است. سفر از بوشهر شروع و بعد به شیراز، اصفهان، تهران، ر شت و بعد هم انزلی و مسکو و لندن ختم می شود.
یاحسینی درباره تفاوت فقر ایران و فقر لندن اظهار داشت: فقر لندن در کتاب آرزوهای بزرگ چارلز دیکنز به خوبی توضیح داده شده است. البته در این کتاب هم به شکل گذرایی به فقر لندن اشاره شده اما بیشتر به فقر در ایران پرداخته و با جزییات مفصل درباره فقر در شهرهای مختلف ایران سخن گفته است. من هم اکنون مشغول کتابی در زمینه تاریخ اجتماعی و تاریخ مردم هستم و به این فکر افتادم که خیلی خوب می شود اگر کسی سراغ تاریخ گدایی برود. نکته دیگر این که سفر وی بیشتر سیاحتی بوده تا سیاسی.
وی اظهار داشت: مخاطب بعد از خواندن این کتاب علاه براینکه یک داستان خواندنی می خواند با قحطی و ناامنی راه ها که در آن دوره یک معضل جدی بوده آشنا می شود. یکی از بهترین کتاب ها درباره قحطی کتاب دکتر مجد است که درباره جنگ جهانی است. کتاب «آنفولانزای ۱۹۱۸» که اینروزها مشغول ترجمه آن هستم ایده ش از زمان کرونا در ذهنم آمد. این کتاب شامل دو مقاله است. یک مقاله درباره ریشه آنفولانزای و و دیگری درباره تاریخ آنفولانزا در ایران را می گوید که اتفاقاً یکی از دلیلهای آن در ایران هم قحطی بوده و ۵۰ تا ۷۰ میلیون نفر در آن زمان مردند. هردو مقاله هم انگلیسی هستند که چون تا حالا کسی سراغ آن نرفته بود و بنده سراغ ترجمه آن رفتم.
این مترجم در آخر بیان کرد: به طورکلی این کتاب برای من جذاب بود چون نویسنده خیلی راحت و روان حرف زده و انگار با نویسنده همسفر شدید. بطورمثال نویسنده خیلی دقیق و مفصل درباره آداب ورسوم ایرانیها حرف می زند و از آداب و رسوم قلیان کشیدن سخن می گوید و علاوه برروایت های قحطی داستان هی جذاب و شنیدنی معمولی بسیاری هم تعریف می کند که برایم خیلی جالب بود. نکته جالب دیگر شیوه آشنایی من با کتاب است که بطور اتفاقی و تصادفی و بوسیله پدرم با کتاب آشنا شدم و تصمیم به ترجمه آن گرفتم.
در بخش تفکر انتقادی هم آراز بارسقیان به مبحث مسئله تحقیق وقدرت اثبات حرف پرداخت و سخنانش را با یک داستان شروع کرد.
وی اظهار داشت: وقتی آغاز به تحقیق و فکر کردن درباره قسمت هایی که مقرر است در چراغ مطالعه داشته باشم، کردم فکر نمی کردم موضوع اثبات حرف و وجود منبع حرف مهمی باشد. واژه «تئوری» ریشه در زبان یونانی دارد و مدلول ش «نظر کردن به» می شود. نظریه یعنی چیزی که به اثبات نرسیده و نویسنده ها برای نوشتن به پیش فرض ها و نظریه نیاز دارند. منابع دو دسته اند؛ منبع دست اول و منبع دست دوم. منابع دست دوم منابعی هستند که شاهدهایی قبلاً درباره یک قضیه ای حرف زدند در حالی که منابع دست اول منابع تا حالا منتشر نشده و دست اول هستند. هردو منبع تا وقتی که نویسنده پیش فرض خودش را نداشته باشد خیلی مدلول نمی دهد پس باید در برخورد با کتاب ها باید قبل از هرچیز به منابع آنها رجوع نماییم و ببینیم منابع آن دست اول است یا دست دوم. به جهت اینکه به یک کتاب دید انتقادی داشته باشیم باید بدانیم از کجا شروع نماییم و در کجا به انتها برسانیم و این تازه قدم اول است و در قدم های بعدی به یکسری ابزار دیگر نیاز داریم.
منبع: blackblog.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب