پرونده ای برای سقوط پاریس-۳؛
شباهت اشغال پاریس به دوران كرونا و حمله به دیپلماسی سازشكارانه
بلك بلاگ: ایلیا ارنبورگ در رمان سقوط پاریس در فرازهایی كه مربوط به ترس و اضطراب مردم پاریس از ورود سربازان آلمانی هستند، جملاتی دارد كه توصیف شرایطی شبیه به روزهای آغاز شیوع ویروس كرونا هستند.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ _ صادق وفایی: آخرین قسمت از پرونده بررسی رمان «سقوط پاریس» نوشته ایلیا ارنبورگ به نقد مطالبی اختصاص دارد که این نویسنده در سومین بخش کتاب خود آورده است. در دو قسمت پیشین این پرونده، به ترتیب دو بخش اول و دوم رمان مورد نظر را در «ویژگی های پاریسی که توسط آلمان سقوط کرد / همدلی رادیکالهابا فاشیستها» و «وقتی فرانسه از ترس کمونیسم به دامن فاشیسم پناه برد» را بررسی کردیم.
در قسمت اول پرونده، درباره شرایط اجتماعی و اعتقادی پاریسِ قبل از جنگ، معرفی شخصیت ها و شکل گیری اتفاقات، حال و هوای آن روز جهان، تشابه رادیکال های فرانسه و فاشیست های آلمانی و اختتام بندی بخش اول کتاب صحبت کردیم و در قسمت دوم هم، در کنار بحث از ادای دین نویسنده به بزرگان جهان هنر و ادبیات، روابط شخصیت های قصه و مفهوم مرگ در کتاب، بطور مشخص بخش دوم آنرا با این عناوین بررسی کردیم: ترسیم جهانِ روزهای قبل از جنگ و بی کفایتی ها، اشاره به خطر نفوذ یهودیان، اشاره به مساله نفت، اشاره به تفاوت های فرهنگی اروپایی ها، اختتام و جمع بندی بخش دوم.
در قسمت سوم از پرونده بررسی و تحلیل کتاب «سقوط پاریس»، بخش سوم این داستان قطور را پیش رو قرار داده و نقد می نماییم. در این حوزه «تقابل خیانت و وفاداری»، «استعمار غربی - غربی» و «پایان بندی قصه و امیدواری» سه موضوع مهم و کلی هستند که به آنها خواهیم پرداخت و در همه آنها می توان جانبداری های نویسنده از آرمان سوسیالیستی را شاهد بود.
پس از اختتام بررسی بخش سوم هم، شخصیت شهر پاریس در این رمان و همین طور قلم و ادبیات نویسنده اثر مورد بررسی قرار می گیرد.
در ادامه سومین و آخرین قسمت از نقد و بررسی رمان «سقوط پاریس» را می خوانیم؛
۳- بررسی بخش سوم رمان «سقوط پاریس»
آغاز بخش سوم رمان، مربوط به زمانی است که جنگ شروع شده و راوی هم همراه با شخصیت لوسین است. سوال مهمی که در این مقطع، در زمینه فلسفه ذهنی لوسین و البته خیلی از انسان های دیگر مطرح می شود، این است که «او برای چه کسی باید می جنگد؟» لوسین که از پدر قدرتمندش (تسا) بریده و اهتمام کرده متکی به خود باشد، بدین سبب باید خودرا به اداره سربازگیری معرفی نماید. راوی داستان می گوید لوسین خشمگین بود چون خیال می کرد جنگ نخواهد شد. این خشم را ظاهراً بسیاری از مردم فرانسه در برهه شروع جنگ جهانی دوم داشته اند و لوسین آینه دار آن هاست. دیدگاه این گروه از فرانسویان هم این بوده که چرا فرانسه باید برای لهستانی ها و انگلیسی ها بجنگد؟ به احتمال زیاد وجود همین دیدگاه بین دیگر کشورهای قاره سبز بوده که موجب شد آلمان نازی اروپا را تصرف کند. در همین صفحات ابتدایی بخش سوم کتاب است که لوسین در جستجوی پاسخ به این پرسش است که حق با فرانسوی هاست یا نه! و با رسیدن به نتیجه، تا حد گریه می خندد. کنایه راوی داستان در این حوزه، این است که حق با هیچ کدام از طرفین جنگ نبود. کنایه دیگرش هم در صفحه بعدی یعنی ۴۳۰ است که: «پس این حقیقت ندارد که به خاطر آزادی خواهند جنگید؟ - به خاطر کدام آزادی؟»
ارنبورگ برای تشریح حال و هوای ابتدایی جنگ، از مسئولانی می گوید که خانواده و پول های خودرا به آمریکا فرستاده بودند و همین طور از سانسور دولتی که نمی گذاشت روزنامه ها، واقعیت جنگ را برای مردم بنویسند «سقوط پاریس» در زمینه روایت روزهای ابتدایی جنگ جهانی دوم و سایه افکندش بر سر فرانسه، جملات و عباراتی دارد که ظاهراً تاریخ مصرف ندارند و مربوط به همه دوران ها هستند. ایلیا ارنبورگ در این حوزه و برای تشریح حال و هوای ابتدایی جنگ، از مسئولانی می گوید که خانواده و پول های خودرا به آمریکا فرستاده بودند و همین طور از سانسور دولتی که نمی گذاشت روزنامه ها، واقعیت جنگ را برای مردم بنویسند. در همین راستا، وضعیت فرانسه آن روز (با وجود همه فرارها و انکارهای مسئولان) از زبان پولت (معشوقه تسا) این گونه تصویر می شود: «ولی همه چیز این وضع وحشتناک است… وقتی من به کوچه می روم انگار به تاریکی پا می گذارم! … شب ها هم که همه اش صدای آژیر است…» (صفحه ۴۳۳) در همین اوضاع و احوال است که امثال تسا، موجب و بانی همه مشکلات را متوجه این و آن، و لهستانی ها عنوان می کنند و برای تاخیر در باور واقعیت می گویند: «لهستانی ها وحشی هستند. آلمانی ها در لهستان جنگ مستعمراتی می کنند، و حال آنکه به فرانسویان ارج و حرمت می گذارند…» (صفحه ۴۳۶)
یک نکته جالب و بدون تاریخ مصرف دیگر درباره توصیفات ایلیا ارنبورگ از زمان اشغال فرانسه توسط آلمان، خودخواهی مردمان پاریسِ آرام و بی خیال است که در صورت بروز بحران، به یکدیگر رحم نمی کنند. بعنوان مثال مانند شرایط روزهای ابتدایی شیوع ویروس کرونا که مردم اروپا و آمریکا با حمله به فروشگاه ها برای تهیه الکل و ماسک، موجب قحطی شدند، در پاریسی هم که ایلیا ارنبورگ در زمان اشغال تصویر می کند، ماسک ضدگاز از ترس آلمانی ها کم می آید. البته از امید به این که جنگ تا قبل از زمستان تمام شود، هم صحبت می شود اما اهمیت چندانی ندارد و مردم هم آنرا باور نمی کنند. در صفحات ابتدایی بخش سوم، لوسین آواز مشهور «پاریس همیشه پاریس خواهد ماند» را با آهنگی غلط و نادرست می خواند که گوش آزار است و در گفتگو با معشوقه آمریکایی اش جنی، مقایسه انقلاب آمریکا و انقلاب فرانسه را این گونه ریشخند می کند: «آن وقت حالا این زنک آمریکایی را ببین که به او می گوید باید انقلاب کرد! اظهار داشت: شما در مملکت خودتان انقلاب کنید! ما اینجا چهار بار انقلاب کرده ایم، دیگر بس مان است.» در همین زمینه بد نیست به مقایسه انقلاب های فرانسه و آمریکا توسط هانا آرنت فیلسوف آلمانی-آمریکایی اشاره نماییم که بر این باور بود انقلاب آمریکا پرنویدتر از انقلاب فرانسه بوده است. این فیلسوف آلمانی در مقایسه انقلاب های فرانسه و آمریکا، انقلاب آمریکا را انقلابی می داند که در سطحی گسترده، بیشتر توانست اهدافش را محقق کند و عکس انقلاب فرانسه، حقوق مدنی را محدود نکرد. باتوجه به مطالعاتی که آرنت روی مفهوم خشونت هم داشت، شاید جانب داری اش از انقلاب آمریکا در تقابل با انقلاب فرانسه، به خاطر خشونت های بیش از اندازه و افسارگسیخته در فرانسه باشد. به هر حال جمله دیگری که شخصیت عصیان گر لوسین در صفحه ۴۳۱ درباره فرانسه در مقطع آغازین جنگ جهانی دوم دارد، این گونه است: «عجب خربازاری است!»
مانند شرایط روزهای ابتدایی شیوع ویروس کرونا که مردم اروپا و آمریکا با حمله به فروشگاه ها برای تهیه الکل و ماسک، موجب قحطی شدند، در پاریسی هم که ایلیا ارنبورگ در زمان اشغال تصویر می کند، ماسک ضدگاز از ترس آلمانی ها کم می آید در همانْ خربازار یاد شده لوسین، شخصیت دسر، از دولت مردان فرانسه می خواهد کارگران را بجای اعزام به جبهه به او برگردانند تا بتواند کارخانه اش را راه انداخته و از آنها استفاده مفید داشته باشد. اما گراندل، سیاست مدار و جاسوس آلمان وضع موجود را تاوان شیرین کاری های جبهه خلق می خواند و دسر را هم به طرفداری از این جبهه متهم می کند. چندصفحه بعدتر هم با توسل به نظریات بروتوی می گوید بسط و گسترش بیش از اندازه صنعت و توسعه شهرها، موجب بدبختی فرانسه شده است. به نظر می آید باتوجه به سوسیالیست بودن نویسنده کتاب، مساله اعزام کارگران به جبهه و واداشتن شان به مشاغل دیگرْ به جز کارگری، یکی از مسائلی مورد انتقاد جدی او از دولت فرانسه آن زمان است. او در این حوزه جملات جانبدارانه ای دارد و این میان، یک جمله مهم ضدسرمایه داری هم دارد: «آن کسی جنگ را می برد که بیشتر طلا دارد.» (صفحه ۴۵۴)
ایلیا ارنبورگ که بارها و بارها به دنبال نشان دادن ضعف و بی کفایتی مابه ازاهای واقعی شخصیت پل تسا است، به دیپلماسی سازش کارانه آنها حمله می کند. بی کفایتی تسا و دولتمردان مشابهش در این است که معتقدند جنگی در گرفته که برنده اش ژنرال ها نیستند بلکه دیپلمات ها در این جنگ برنده می شوند و در نتیجه ی همین دیدگاه، در صورتیکه صحبت از متفق دلیر فرانسه یعنی انگلستان و کشور بزرگ دموکرات آن سوی اقیانوس ها یعنی آمریکا می شود، پاریس را اصطلاحاً دستی دستی تسلیم دشمن می کنند. دیگر باور اشتباه این گروه از فرانسویان این بود که دوران جنگ های برق آسا و محاصره های طولانی مدت طی شده است؛ در صورتیکه هیتلر با توسل به عملیات برق آسای بارباروسا به روسیه حمله؛ و محاصره های لنین گراد یا استالین گراد را هم در کارنامه عملکرد خود ثبت نمود.
۳-۱ تقابل خیانت و وفاداری
تقابل خیانت و وفاداری در ارتش و سیاستمداران فرانسه، مساله مهمی است که ایلیا ارنبورگ در برهه زمانی شروع جنگ جهانی دوم به آن پرداخته است. در صفحه ۵۴۹ کتاب، دو تن از نظامیان درجه دار فرانسوی با یکدیگر مشغول گفتگو هستند. یکی از این دو (ژنرال دوویسه) با اشاره به دیدگاه امثال پل تسا و خیانتکاران می گوید: «… به خصوص به چیزهایی که رادیوی پاریس خواهد گفت توجه نکنید: آنها شلوارشان را خراب کرده اند. احمق ها خیال می کردند که جنگ همین مشاجرات لفظی است: سه نطق از هیتلر و شش نطق از دالادیه.» این شخصیت در صفحات بعدی هم چنین جمله ای دارد: «به هرجا که نگاه می نماییم به جز آدم های لش و بی غیرت از قماش وینیو نمی بینیم.» (صفحه ۵۵۱) قبل از این که این سخنان از شخصیت وطن پرست ژنرال دوویسه نقل شود، راوی داستان به صحنه روشن کردن رادیو توسط او اشاره می کند که ژنرال رادیو را روشن کرد تا به اخبار گوش دهد، اما دید رادیو پاریس مشغول پخش موزیک رقص فوکستروت است. از جانب دیگر در جایی از بخش سوم کتاب، این مساله عنوان می شود که همه (فرانسوی ها) نام این جنگ را جنگ مضحک گذاشته بود و کمی بعدتر راوی این جمله را می آورد: «اصلا دشمن که بود؟ هیچ معلوم نبود.» (صفحه ۴۷۴) حکمفرمایی بی نظمی وحشتناک در جبهه، سربازهای بی کفش و امکانات با روحیه های خراب در کنار مقامات بی کفایتی مثل تسا و همین طور بروتوی که در کلیسا برای پیروزی ارتش فنلاند بر آلمان دعا می کرد، تصاویر همزمان دیگری هستند که ارنبورگ برای توصیف فرانسه آشوب زده آن روزها از آنها بهره برده است. صحنه ای دیگر از رمان که وفاداری با خیانت در تقابل قرار می گیرند، جایی است که یکی از ژنرال های وفادار فرانسوی با فرماندار فراری یک شهر روبرو می شود. فرماندار در حال فرار با اتومبیل است و ژنرال به او می گوید: «بگذارید خودم به شما بگویم چه هستید. شما یک آدم لش بی غیرتید!» در همین زمینه می توان در صفحه ۶۰۴ داستان شرح حال فرانسه آن روز را از زبان شخصیت روزنامه نگار قصه یعنی ژولیو این گونه خواند: «سابقا می گفتند که از یک کشتی در حال غرق شدن اول ترسوها کشتی را ترک می کنند و در می روند؛ ولی حالا چنین نیست، بلکه ناخدایان هستند که در می روند و ترسوها را جا گذاشته اند.»
فصل بعدی با این روایت آغاز می شود که روزنامه راه نو با ستون های سفید که حاکی از سانسور هستند، منتشر می شود. که این مساله بیان گر همان آزادی بیان عوام فریبانه و ظاهریِ دموکراسی قدرت طلب غربی؛ و یکی از مسائل مهم مورد توجه ایلیا ارنبورگ در کتاب است. نمونه و نسخه فرانسوی این دموکراسی را در بخش دیگری از داستان می بینیم که لوگرو (یکی از کارگران) از بی کاری الزامی رنج می برد و با شروع جنگ به زندان می افتد با اشاره ای که به اشاره کوچک نویسنده رمان به تفاوت های انقلاب های آمریکا و فرانسه کردیم، بد نیست به این مساله هم اشاره نماییم که در ادامه داستان و صحبت از وضعیت اسفناک فرانسه آن روز، بحثِ این مطرح می شود که فرانسه هرج ومرج زده و مورد هجوم بحران که سانسور و ممنوع القلم کردن در آن بیداد می کند، بالاخره چیزی از آمریکا خواهد خرید. در چنین شرایطی، دستگاه تبلیغاتی آلمان نازی هم فعال است و انگلستان را دشمن مشترک آلمان و فرانسه می خواند. در نتیجه تصاویر هیتلر و ژاندارک کنار هم قرار می گیرند تا فرانسه آسان تر به دست آلمان تصرف شود. در زمینه فریب هایی که فرانسوی ها با آنها خودرا معطل کردند تا دشمن به پشت دروازه برسد و حتی از آن عبور کند، باید باردیگر به خط دفاعی ماژینو اشاره نماییم که چندمرتبه در کتاب مورد توجه و تاکید قرار گرفته است. اما صحنه ای از داستان وجود دارد که در آن، ذلت و فرمایگی فرانسوی ها در این فریبِ خویشتن، به معنای کامل کلمه به تصویر کشیده می شود؛ وقتی که ژنرال فرانسوی، نزدیک خط مقابله با آلمانی ها دستور برگزاری مراسم باشکوه تشییع جنازه خلبان کشته شده آلمانی را می دهد. این ژنرال فرانسوی در توجیه عمل خود می گوید: «تبلیغات درست و حسابی این است! ما بدین سان نشان خواهیم داد که بلدیم برای حریف جنگی خود احترام قائل شویم.» (صفحه ۴۶۵)
یکی از اتفاقات مهم در بخش سوم کتاب، کشته شدن پی یر (انتهای فصل هفتم) است که نویسنده با هوشمندی این ماجرا را مقابل همان مراسم احترام به سرباز آلمانی قرار داده است. به عبارتی مرگ غریبانه پی یر در تقابل با کشته شدن خلبان آلمانی و برگزاری تشییع جنازه باشکوهش قرار دارد. بعد از این فراز از داستان هم، فصل بعدی با این روایت آغاز می شود که روزنامه راه نو با ستون های سفید که حاکی از سانسور هستند، منتشر می شود. که این مساله بیان گر همان آزادی بیان عوام فریبانه و ظاهریِ دموکراسی قدرت طلب غربی؛ و یکی از مسائل مهم مورد توجه ایلیا ارنبورگ در کتاب است. نمونه و نسخه فرانسوی این دموکراسی را در بخش دیگری از داستان می بینیم که لوگرو (یکی از کارگران) از بی کاری الزامی رنج می برد و با شروع جنگ به زندان می افتد. وی در سلول زندان، افراد زیادی را می بیند. این افراد و تنوع شان، تصویرگر جامعه آن روز فرانسویانی هستند که مخالف سیاست های دولت سازشکار و بی کفایت شان بودند: «زندانیان سیاسی، دلالان محبت، مهاجران آلمانی و یهودی لهستانی و مقلدین لوده ای که توقیف شان کرده بودند چون لطیفه های مضحکی درباره صرف پیش غذاهای دالادیه یا راجع به ماجراهای عاشقانه پل تسا نقل می کردند و مردم را می خنداندند، و نیز گروهی از ساکنان شهر که چون به وحشت افتاده بودند آه کشیده و گفته بودند: "دیگر شیر نایاب خواهد شد" یا "بچه های هفده ساله را نیز به خدمت احضار خواهند کرد."» (صفحه ۴۴۸) این ها همگی قربانیان دموکراسی غربی و مدل فرانسوی اش هستند که با سردرگمی ناشی از آغاز جنگ، بجای حضور در جبهه و کشتن دشمن، باید به زندان بیافتند. در صفحه ۵۴۸ هم اشاره می شود در آن شرایط، ۳۴ هزار نفر به بهتان کمونیست بودن در زندان های فرانسه به سر می بردند. هجده صفحه بعدتر هم راوی قصه درحالی که می گوید درد و رنج آدم ها که با موج پناهندگان آمده بود، پاریس را فرا گرفته بود، این مساله را هم مطرح می کند که «پلیس همچنان به توقیف چپی ها ادامه می داد.» ایلیا ارنبورگ درباره این مساله کنایه ای هم در صفحه ۵۸۰ دارد که طبق آن، ویسی آلزاسی مسئول دست نشانده گراندل «به رئیس کل شهربانی پیشنهاد کرده بود که پاسبانانی با لباس شخصی به کارگاه ها بفرستد تا با خرابکاری عوامل مشکوک مبارزه کنند.»
اما بعد از بیان همه این مسائل که درباره ذلت پذیری و خیانت فرانسوی ها هستند، جمله مهمی در صفحه ۴۶۸ است که باید مورد توجه قرار گیرد: «بر چهره ها اطلاعتی شبیه به فرمانبری محکومان خوانده می شد…»
ایلیا ارنبورگ در فرازهایی از کتاب، از جبهه خلق و کمونیست ها جانبداری کرده و مطالبی را در ضدیت با پلیس و حکومت فرانسه می آورد. اشاره کردیم که پاریسی های حاضر در این کتاب، جنگ جهانی را جنگی مضحک نامیده بودند و خیلی زمان بُرد تا آنرا به رسمیت بشناسند اما به گواه تاریخ، این اتفاق زمانی رخ داد که پاریس اشغال شده بود. یکی از سخنان مهم و حکیمانه را این میان شخصیت کلمانس همان مادر پیر یکی از کارگرها، خطاب به میشو به زبان می آورد: «می گویند جنگی در کار نیست ولی این مانع از آن نیست که آدم ها را بکشند.» (صفحه ۴۸۳) از جانب دیگر، میشو در گفتگویی در همان صفحه به دنیز می گوید اگر فرانسه حکومت دیگری داشت، وضع به کلی دگرگونه بود و در ادامه همین سخنان اضافه می کند «افسران ما آدم های عجیبی هستند، چنان که گویی همه شان را دستچین کرده اند: همه شان فاشیست و هیتلری هستند!» البته ارنبورگ برای برقراری تعادل و بی طرفی نسبی در روایتش، مواضع طرف های دیگر را هم در داستانش آورده و همانطور که قبل تر به ارجاعش به مواضع هیتلر در کتاب «نبرد من» اشاره کردیم، در صفحه ۴۷۸ هم یکی از مهم ترین سخنان هیتلر را در دهان ویار، وزیر فرانسوی می گذارد: «کمونیست ها چیستند؟ ارتش مخفی امپریالیسم! …»
اتفاق مهم بعدی در داستان، ورود نیروهای آلمانی به هلند و بلژیک است که همزمان با آن، باردیگر اشاره می شود که بعضی از دولتمردان به نطقه امنِ دوری مثل آمریکا پناه برده اند. رفتن به آمریکا هم همچون موضوعاتی که است بعضی از شخصیت های داستان «سقوط پاریس» یکدیگر را به آن سفارش می کنند؛ مثلاً تسا به دسر چنین سفارش ای دارد و دسر هم به ژانت این کار را سفارش کرده است. اتفاق بعدی در داستان، تبدیل شدن آندره نقاش به یک مسلسل چی است. این بین اشاره می شود که آلمانی ها توقع مقاومت متقابل توسط فرانسوی ها را نداشته اند. در همین فرازها و قبل از آن که دسر مبادرت به خودکشی کند، با پل تسا گفتگویی دارد که می توان در آن، باردیگر فریب و توجیه خویشتن را در گفتار تسا مشاهده کرد. دسر می پرسد: «پس فرانسه چه می شود؟» که تسا در پاسخ می گوید: «فرانسه بعد از شکست ۱۸۷۱ سر بلند کرد، و این دفعه نیز سر بلند خواهدنمود.» (صفحه ۵۴۳)
اتفاق بعدی داستان، در صفحه ۶۲۶ است که لوسین و ژانت که قبل تر مدتی را با یکدیگر بوده اند، همدیگر را در پاریس اشغال شده می بینند. دو اتفاق بعدی هم یکی مرگ ژانت با رگبار هواپیمای آلمانی در بیرون شهر و کشته شدن لوسین توسط دهاتی فرانسوی است. ازکارافتادگی ارتش فرانسه هم اتفاق مهمی است که خبر آن در فصل ۳۶ از بخش سوم کتاب و از دید لوسین به مخاطب کتاب می رسد: «اکنون دیگر ارتشی در کار نبود و او خودرا ولگردی آواره احساس می کرد.» (صفحه ۶۵۲) در صفحه ۶۵۶ هم چنین جمله ای را داریم: «ارتش خود به خود منحل شده بود.» و در نتیجه چنین شرایطی است که راوی داستان می گوید: «پاریسی ها و ساکنان شمال فرانسه تبدیل به ولگردان بی جا و مکان شده بودند.» اما باید دقت کنیم که صدوچند صفحه قبل تر، همین پاریسی های بی جا و مکان، زندگی یکنواختی داشته اند: «اوقات بر همگان، مانند اینکه در زندان باشند، یکنواخت می گذشت.» (صفحه ۴۸۶)
ایلیا ارنبورگ
* ۳-۲ استعمار غربی - غربی
برخی مسائل سیاسی مطرح شده در رمان «سقوط پاریس» مربوط به دیدگاه استعماری اروپایی ها هستند. یک نمونه اش جملات تسا در صفحه ۴۳۶ بود که به آن اشاره کردیم و درباره جنگ مستعمراتی آلمان در لهستان بود. اما بعضی از دیگر سیاستمداران فرانسه هم با جدی شدن مساله جنگ با آلمان، در صورتیکه کمی قبل تر صحبت از محافظه کاری انگلیسی ها شده، می گویند به آلمان یا ایتالیا بخش هایی از مستعمرات را اعطا نماییم تا دست از جنگ بدارند؛ مثل بخشیدن جیبوتی یا تونس به ایتالیایی ها. همین طور از این مساله صحبت می شود که به انگلیسی ها هم فشار آورده شود تا قسمتی از مستعمرات خود مثل جزیره مالت را به دشمن ببخشند. لوسین هم در آخر بندی فصل ۱۱ از بخش سوم، افکار گوناگونی دارد همچون این که پیکار و بروتوی فرانسه را به دشمن تسلیم کرده اند و در آخر افکارش، جمله مهمی درباره تمدن پیشروی غرب دارد: «چه تمدن حیرت آوری!» (صفحه ۴۹۸)
در چنین وضعیت آشوب زده ای، وزیر دیگر کابینه فرانسه یعنی ویار، هیچ نگرانی خاطری جز نجات کلکسیون تابلوهای نقاشی خود ندارد. در همین حال است که روزنامه های فرانسه هم درباره این مساله جر و بحث می کنند که آیا باید میخانه های شبانه را که در اولین روزهای بیم و اضطراب بسته بود باردیگر باز کنند یا خیر. ایلیا ارنبورگ با روایت موازی این نگرانی ها بین مسئولان و مطبوعات فرانسه، در واقع نیشتر کنایه را به سطح توقعات و دغدغه های مردمی می زند که پذیرای اشغال گران و استعمارگرانشان شدند این افکار استعمارگرایانه ای که به آنها اشاره شد، در داستان «سقوط پاریس» متعلق به شخصیتی به نام بودوئن هستند که پل تسا برای همفکری نزدش می رود. اما در چنین وضعیت آشوب زده ای، وزیر دیگر کابینه فرانسه یعنی ویار، هیچ نگرانی خاطری جز نجات کلکسیون تابلوهای نقاشی خود ندارد. در همین حال است که روزنامه های فرانسه هم درباره این مساله جر و بحث می کنند که آیا باید میخانه های شبانه را که در اولین روزهای بیم و اضطراب بسته بود باردیگر باز کنند یا خیر. ایلیا ارنبورگ با روایت موازی این نگرانی ها بین مسئولان و مطبوعات فرانسه، در واقع نیشتر کنایه را به سطح توقعات و دغدغه های مردمی می زند که پذیرای اشغال گران و استعمارگرانشان شدند. در ادامه سلسله اتفاقات تاریخی داستان هم پاشاده بلژیک تسلیم آلمان می شود و نویسنده، باز هم به دلتمردان و سیاستمداران رادیکال فرانسه نیش و کنایه می زند. این میان به بحث و گفتگوی جامعه درباره ناکارآمدی لیبرالیسم هم اشاره ای می شود؛ همین طور این که اگر هیتلر بیاید، سوسیالیسم آلمانی را پیاده خواهدنمود.
علاوه بر اشاراتی که نویسنده درباره زندانی کردن خیل عظیم کمونیست های فرانسه در زمان اشغال دارد، مردم صحبت از این مساله می کنند که بین متفقین و متحدین صحبت از بُردن بازی جنگ توسط یک دزد سوم هم هست. این دزد سوم ظاهراً آمریکاست. همین طور صحبت از این است که آدم های شرافتمند به دست جاسوسان آلمان به زندان می افتند و در واقع جاسوسان هیتلرند که بر مستند قدرت فرانسه نشسته اند. در همین زمینه شخصیت بروتوی درباره تشکیل کابینه جدید فرانسه (پس از اشغال) به تسا می گوید: «نباید کاری کرد که مملکت این تغییر حکومت را کودتا تلقی کند.» و این هم از نیش و کنایه های ایلیا ارنبورگ است که تیزی پیکانش به سمت سیاستمداران ضدکمونیست فرانسوی است چون کاری که کردند در واقع یک کودتا بود. در ادامه اتفاقات داستان و با وجود محافظه کاری شدید فرانسه برای عدم رنجاندن آلمان و ایتالیا، ایتالیا به فرانسه اعلام جنگ می کند.
صحنه ورود آلمانی ها به شهر پاریس در صفحه ۶۱۵ کتاب آمده که از دریچه دید شخصیت آینس روایت می شود: «آینس وارد بولوار شد. ناگهان ایستاد: از سمت روبه رو آلمانی ها می آمدند.» در ادامه همین جملات است که دشمن پذیری و ذلت فرانسوی ها تصویر می شود؛ به این طریق که خودباختگی و عدم اعتمادبه نفس شان مقابل آلمانی ها روایت می شود. نویسنده این خودباختگی را با عنصر خش خش صدای اسکناس های مارک آلمانی در دستان صاحب هول زده و لوس رستوران پاریسی نشان میدهد. ارنبورگ در مقابل این زبونی و خواری فرانسوی ها، غرور و تکبر آلمانی ها را آورده؛ به این طریق که سربازان آلمانی حین عبور از خیابان های پاریس می گویند: «چه شهر کثیفی! یعنی راستی اینجا پاریس است… ولی این شهر برای سیاه پوستان خوب است! …» (صفحه ۶۲۱) البته تک صحنه های انسانی و رفتارهای خوب هم از سربازان آلمانی حاضر در این قصه دیده می شود؛ مثلاً در فرازی که سرباز سن وسال دار آلمانی می خواهد به مردم دلداری دهد.
در ادامه این تصاویر راوی داستان از وزیران کابینه فرانسه می گوید که «همچوان ولگردان بی جا و مکان» که در شهرها سرگردان شده اند. یکی از دولتمردان فرانسه در همین بخش های داستان است که جمله جالبی درباره وضعیت شان دارد: «ما حالا در حالت پناهندگی به سر می بریم.» (صفحه ۶۳۲) و اشاره شده که فرانسه ۴ بار پایتخت در تبعید خودرا تغییر می دهد. جالب است که از دید شخصیت ژول دسر، در چنان شرایطی مردم فرانسه هنوز نفهمیده بودند چه بر سرشان آمده است: «به عقیده او این اشخاص هنوز نفهمیده بودند که چه اتفاقی افتاده است، و گمان می کردند که در آخر یک هفته یا یک ماه زندگی به روال سابق باز خواهد گشت» (صفحه ۶۴۷) این میان تنها کاری هم که از دست رنو نخست وزیر فرانسه برمی آید، این است که به روزولت تلگراف بزند. موضع پل تسا، در این مقطع داستان، مانند روزهای قبل از اشغال پاریس، این است که آلمانی ها بر کمونیست ها ارجحیت دارند. او چون از کمونیست ها وحشت دارد، خودرا راضی به اشغال کشورش توسط آلمانی ها می کند که به نظرش مردمانی متمدن تر می آیند. اما اگر واقع بینانه نگاه نماییم، نه آلمان، نه فرانسه، نه اسپانیا و نه کمونیست های اروپا هیچ کدام متمدن نبوده و در واقع ادامه همان مردمانی بودند که در دوران امپراتوری روم به خون ریزی و وحشی گری شهره بودند و در امتداد همان دوران، به قرون وسطی رسیدند و با رنسانس و پیشرفته شدن، چرخ های استعمار را به کار انداختند.
مصداق این بحث ضرب المثل معروف «مستی و راستی» است. در صحنه یاد شده هم تسا در صورتیکه بعد از همه شکست ها و تحقیرها، نسبت به همه چیز بی تفاوت شده، در حالت مستی ناشی از نوشیدن شراب، جلسه مجلس نمایندگان فرانسه را برای تصویب و پذیرش شرایط متراکه جنگ، جلسه هاراگیری (خودکشی) می خواند و می گوید همه ما مرگ خودمان را اعلام کردیم در شرایطی که صحبت از اروپای جدید و بودن قریب الوقوع آلمانی ها در لندن است، بین جاه طلبی ها و فرصت طلبی های دولتمردان آلمانی و فرانسویِ قصه «سقوط پاریس»، سفیر اسپانیا هم حضور دارد که بواسطه نمایندگی دولت آلمان، سخنان استعمارطلبانه نازی ها را به فرانسوی ها دیکته می کند. اتفاق بعدی قصه هم این است که نخست وزیر رنو استعفا دهد. در ادامه همه شرایط متراکه جنگ اعلام می شود که برای فرانسه خفت و خواری زیادی داشته و شدت این خفت و خواری به قدری است که بروتوی پیشنهاد می دهد روز امضای این شرایط، عزای عمومی اعلام گردد. بین همه اتفاقات خفت باری که ایلیا ارنبورگ برای فرانسه آن روزگار تصویر کرده، صحنه جالبی در داستان گنجانده شده که مربوط به سیلی یکی از شهروندان فرانسه به صورت پل تسا است. ایلیا ارنبورگ از هیجان های بیهوده طبقات بالا و متوسط متقلب فرانسه هم صحبت می کند که همانطور که اشاره کردیم، باتوجه به سوسیالیست بودنش، عجیب نیست اگر طبقه اجتماعی بورژوا و سرمایه دار را در داستانش بنوازد. شخصیتی چون بروتوی هم در این داستان، به علت سازش و همکاری با آلمان ها، با تحقیر و کم توجهی آنها روبرو می شود و نویسنده قصه، این گونه مزدش را می دهد.
اما قبل از این که به انتها بندی داستان رمان «سقوط پاریس» برسیم و به مساله تشکیل هسته مقاومت در فرانسه که اشاراتی به آن شده بپردازیم، می توانیم به یک صحنه مهم قصه «سقوط پاریس» اشاره نماییم که در واقع تیر خلاصی درباره شخصیت پل تسا است. مصداق این بحث ضرب المثل معروف «مستی و راستی» است. در صحنه یاد شده هم تسا در صورتیکه بعد از همه شکست ها و تحقیرها، نسبت به همه چیز بی تفاوت شده، در حالت مستی ناشی از نوشیدن شراب، جلسه مجلس نمایندگان فرانسه را برای تصویب و پذیرش شرایط متراکه جنگ، جلسه هاراگیری (خودکشی) می خواند و می گوید همه ما مرگ خودمان را اعلام کردیم. وی همینطور در همان حالت مستی خطاب به یکی از شخصیت های داستان، چیزی را می گوید که از شروع کتاب، دیگران درباره اش می گفتند و در واقع در این فراز کتاب، مهر تائیدی بر ذلیل و زبون بودنش می زند: «می خواهی رک و راست به تو بگویم که کیستم؟ من آدم ذلیلی هستم؛ ذلیلی پیر، در قعر ورطه ای.»
* ۳-۳ اختتام بندی قصه و امیدواری
صحنه آخر داستان «سقوط پاریس» مربوط به دیدار همان آلمانی زیست شناس با آندره است که ابتدای کتاب هم با یکدیگر دیدار داشتند. در صحنه پایانی آنها در کارگاه آندره همدیگر را می بینند؛ با این تفاوت که مرد آلمانی، لباس نظامی به تن دارد و زمان دیدار هم روز جشن ملی فرانسه (پس از اشغالش به دست آلمان) است: «امروز روزی است که پاریس انقلابی زندان باستیل را گرفته است…» (صفحه ۷۰۶) آندره در این دیدار به آلمانی می گوید شما خیال می کنید پاریس را فتح کرده اید؟ و در ادامه می گوید «پاریس برنخواهد گشت. امروز پاریس وجود ندارد. نه در این جا، در هیچ جا وجود ندارد.» اما شخصیت آلمانی موردنظر، یک اشغالگر فاتح و خوشنود نیست و اتفاقاً از دید آلمانی ها، فردی خیانتکار است که بعید هم نیست تیرباران شود. او خود از به تن داشتن لباس نظامی اعلام انزجار، و تلاش می کند مدلول عنوان کوچه ای را که کارگاه آندره در آن قرار گرفته، متوجه شود. آندره نیز با اکراه در توضیح اسم «شرش میدی» یعنی عنوان کوچه می گوید معنای این اسم، «جویای ظهر» است و بر آدم هایی دلالت دارد که در جستجوی خوردن ناهار یا شام مفت هستند، مثل هیتلر. البته این نام بیشتر به فرانسوی ها دلالت دارد تا هیتلر.
پایان بندی امیدوارکننده این داستان با آرمان سوسیالیستی مخلوط می شود؛ مثل فرازی از صفحه ۷۰۳ که در آن، شخصیت کلود از جیب خود تکه گچی بیرون آورده و روی دیوار خاکی می نویسد: «آلمان آغاز نموده است و روسیه به آن اختتام خواهد داد.» مساله تزریق امید به انتها داستان از صفحه ۶۹۵ خودرا نشان می دهد؛ از جایی که صحبت رفتن به لندن و ملحق شدن به ژنرال دوگل و جنگ با آلمان ها مطرح می شود خلاف شخصیت احساساتی و عصبی آندره، مرد آلمانی، موقر و متفکر است و می گوید می تواند هیتلر را بعنوان مقصر وضعیت فعلی معرفی نماید و گفتن چنین چیزی بسیار ساده است اما واقعیت ندارد چون خودش هم مقصر است. به بیان ساده تر منظور مرد آلمانی این است که مردمی که سکوت کردند تا هیتلر به قدرت برسد، مقصر هستند. در این حوزه می توان مردم فرانسه و اروپا را هم مقصر دانست. آندره ای هم که در ابتدای قصه نسبت به مسائل سیاسی و محیط اطرافش بی تفاوت بود، در ادامه این گفتگو چنین نتیجه گیری می کند: «امروزه شرافت خودرا جز با خون با چیز دیگری نمی توان ثابت کرد.» یکی از جملات پایانی کتاب «سقوط پاریس» که بعد از رفتن مرد آلمانی از کارگاه نقاشی آندره و از دید آندره بیان می شود، درباره شهر پاریس و ماندگاری اش است: «و پاریس همین است. پاریس ماندگار است. موزه ها را آتش خواهند زد و تابلوها را از بین خواهند برد، ولی پاریس پابرجا خواهد ماند!» (صفحه ۷۱۰)
پایان بندی امیدوارکننده این داستان با آرمان سوسیالیستی مخلوط می شود؛ مثل فرازی از صفحه ۷۰۳ که در آن، شخصیت کلود از جیب خود تکه گچی بیرون آورده و روی دیوار خاکی می نویسد: «آلمان آغاز نموده است و روسیه به آن اختتام خواهد داد.» مساله تزریق امید به انتها داستان از صفحه ۶۹۵ خودرا نشان می دهد؛ از جایی که صحبت رفتن به لندن و ملحق شدن به ژنرال دوگل و جنگ با آلمان ها مطرح می شود. مثلاً در صفحه ۶۹۹ با چنین جملاتی روبرو می شویم: «نباید گفت خداحافظ، باید گفت سلام! … اینک همه با هم جمع شده ایم… با پی یر با پاریس…» یا در سطر دیگری از همان صفحه می خوانیم: «…ولی نه کار فرانسه… نه، این اختتام کار فرانسه نیست… اصلاً پایانی وجود ندارد…» کمی قبل تر در صفحه ۶۳۷ هم تصویری از نیروهای مقاومت ارائه شده که جدا از دولت فرانسه، کار خودرا پیش می بَرَند و این جملات از آنها نقل می شود: «خوشا به سعادت آن کسان که در دفاع از چهارگوشه زمین جان دادند. خوشا به سعادت آنان که در جنگی بر حق شهید شدند!»
زنده بودن شخصیت میشو هم گوشه دیگری از عنصر تزریق امیدی است که ایلیا ارنبورگ در آخر داستانش قرار داده است. او از این مقطع تا اختتام کتاب، این مفهوم را القا می کند که فرانسوی ها به مرور همدیگر را پیدا کرده و شبکه مبارزه و مقاومت را می سازند. او این مساله را که فرانسوی ها دیر خطر اشغال را باور کردند، در صفحه ۷۰۰ این گونه مطرح می کند: «همه دیر به خود آمده اند. آن قدر دیر تا آخر آلمانی ها آمدند.» اما به هر حال درباره پیدا کردن دوستان و تشکیل شبکه مقاومت، مخاطب کتاب «سقوط پاریس» با این جملات روبرو می شود: «میشو، تویی؟ حالا دیگر نجات یافته ایم! فردا هم نجات یافته ایم! می فهمی؟ …» (صفحه ۷۰۱)، «ما اعلامیه هایی منتشر خواهیم کرد…»، «باید مرگ فاشیسم را ببینیم.» و «پاریس هم زنده می ماند.» یا «آن ها از یک نظم و ترتیب آلمانی برخوردار می باشند. با این وصف، پوزه شان به خاک مالیده خواهد شد… شاید در انگلستان، و شاید در جای دیگر، من نمی دانم در کجا» (صفحه ۷۰۲) از صفحه ۷۰۴ به بعد هم جمله «خوشبختی خواهد آمد» چندمرتبه تکرار می شود که یک بار اش را میشو به دنیز می گوید: «فقط بدان که خوشبختی خواهد آمد، دنیز؛ خوشبختی بزرگ»
* شخصیت شهر پاریس
با اختتام بررسی سومین بخش از کتاب «سقوط پاریس» در این بخش از بررسی کتاب مورد نظر، به جملات و فرازهایی می پردازیم که مربوط به شخصیت شهر پاریس در این داستان هستند. همانطور که اشاره کردیم، پاریس یکی از شخصیت های مهم این رمان است که نمی توان از نقشی که نویسنده برای آن قائل است، غافل شد. بعنوان مثال، در فرازهای ابتدایی فصل ۳۱ (بخش اول) رمان این گونه آمده است: «پاریس به همان زندگی عادی خود ادامه می داد: شروع فصل تئاتر، بازگشت نمایندگان مجلس که به خارج از شهر سفر کرده بودند، مدهای تازه، ورشکستگی یک بانک، ربودن تاثرانگیز یک زن ثروتمند آمریکایی، درآمدن چندین تصنیف تازه و چندفقره خودکشی» پس زندگی عادی در پاریس این گونه است و این زندگی تا جایی که می تواند، به همین شکل باقی می ماند. حضور آلمان ها هم تا حدودی آنرا متوقف می کند اما باردیگر و حتی با حضور اشغالگران هم، تئاترها شروع به کار می کنند و پاریس تبدیل به همان پاریس بی خیالی می شود که بود. این رویکرد و تداومش را بعنوان مثال در فصل هشتم از بخش دوم کتاب هم می بینیم: «پاریس اگرچه خلوت شده بود زنده مانده بود و از هوای رفاه و آرامش نفس می کشید.» (صفحه ۲۷۴) در همین بخش دوم، در فرازی از داستان، راوی مشغول تشریح و توصیف جزئی نگرانه بازار است و بعد از اختتام این کار، چنین جمله ای دارد: «پاریس تقویم را مسخره می کرد، چون در تمام مدت سال ماشین هایی با بار گل داشت.» (صفحه ۳۸۶)
با اشاراتی که قبل تر به شهر مارسی و حضور بزهکارانه اش در این رمان داشتیم، بد نیست به این نکته هم اشاره نماییم که دو شهر پاریس و مارسی، در رمان «سقوط پاریس» دو شخصیت متفاوت و متقابل دارند. خلاصه کلام آن که از مطالب صفحات ۴۰۴ به ۴۰۵ کتاب، این نتیجه حاصل می شود که در پاریس مردم با عقل تصمیم می گیرند و استدلال می کنند اما در مارسی با احساسات سر و کار دارند. در بخش سوم هم وقتی آلمان ها در شرف اشغال پاریس هستند، راوی داستان، چنین جمله ای دارد: «پاریس تاریک شده، شهری تازه و غیرقابل درک بود.» (صفحه ۴۸۵) شخصیت آندره نقاش هم که به زندگی در همان پاریس اولیه (پیش از اشغال) یعنی پاریس بی خیال عادت داشته، بعد از اشغال خودرا در شهر غریبه حس می کند: «(آندره) در آن شهر خودش را غریبه حس می کرد.» (صفحه ۶۱۹)
اما قبل از آن که به فرازهای مربوط به اشغال پاریس برسیم، در صفحات ابتدایی کتاب، چنین نمونه هایی از توصیف پاریس و کوچه وخیابان هایش داریم و شهر یاد شده این گونه در داستان حضور دارد:
«هر دو بی صدا از کافه بیرون آمدند: شانزه لیزه را پشت سر گذاشتند و داخل کوچه تنگ و تاریکی شدند…» (صفحه ۸۴)، «میدان کنکورد بعد از باران همچون کف تالار مهمانی برق می زد.» (صفحه ۸۵)، «از باغ تویلری بوی خاک نمناک و درخت و بهار می آمد.» (صفحه ۸۵)، «اکنون حالت شهرستانی پاریس بهتر درک می شد که به صدها شهرک کوچک تقسیم می شود و هرکدام هم خیابان اصلی خود، سینمای خود، داش مشدی های خود و قیل و قال های خودرا دارند.» (صفحه ۱۶۲)، «پاریس همچون قایق بزرگی بود که غرق شدگان کشورهای مختلف را حمل می کرد. مهاجرانی که در آن شهر وطن دومی برای خود یافته بودند شانه به شانه فرانسویان راه می رفتند.» (صفحه ۱۷۳)
در ادامه روایت، کار به جایی می رسد که راوی از لفظ «شهر طاعون زده» برای پاریس استفاده می نماید و در صفحه ۶۰۹ می گوید «همه در رفته و پاریس را ترک گفته اند!» این ترک گفتن، تداعی گر نوعی مفهوم بی وفایی و فرار و در واقع همان خیانتی است که به آن اشاره کردیم. گویی همه، به آن آرمانِ بی خیالی و زندگیِ پاریسی پشت کرده و تنهایش گذاشته اند درباره همان پاریس بی خیالِ قبل از اشغال، همین طور می توانیم به فراز دیگری از کتاب اشاره نماییم که مربوط به بخش دوم است. در این فراز با وجود اوضاع نابه سامان و درهم سیاسی، پاریس طوری رفتار می کند که گویی هیچ اتفاقی رخ نداده است: «در همان دم، آن رو به رو، در فضای بیرون کافه دوماگو، بطوریکه انگار هیچ اتفاقی در دنیا نیفتاده و هیچ چیز تغییر نکرده است پاریسی هایی نشسته بودند که نوشابه های مختلف معطر به عطر انواع گل ها را با لذت و جرعه جرعه می نوشیدند.»
اما همانطور که گفتیم طبق توصیفات و تعاریفی که راوی کتاب «سقوط پاریس» دارد، گویی شهر مذکور بعد از اشغال هم با سماجتی محسوس، دوست دارد به بی خیالی و زندگی بی تفاوت خود ادامه دهد. مثلاً در صفحه ۵۹۵ که مربوط به مقطع بعد از اشغال شهر به دست آلمان هاست، [با وجود این که چندصفحه بعدتر (صفحه ۶۰۵)، این جمله را داریم: «پاریس طوری شده بود که دیگر نمی شد آنرا بازشناخت. مغازه ها و کافه ها همه بسته بودند…»]، راوی داستان چنین جمله ای دارد: «در کنار آن خرابه ها مشتریانی در فضای باز کافه هایی که برق آبی رنگ سیفون های آب معدنی شان می درخشید نشسته بودند و می نوشیدند و می خندیدند.» در صفحه ۴۹۳ هم آندره به شخصیت لوریه می گوید: «وحشتناک ترین چیز همین حالت بی تفاوتی است که بر همه جا حکمفرماست.» که به این بی تفاوتی در بخش های پیشین این نوشتار پرداخته ایم.
در ادامه روایت، کار به جایی می رسد که راوی از لفظ «شهر طاعون زده» برای پاریس استفاده می نماید و در صفحه ۶۰۹ می گوید «همه در رفته و پاریس را ترک گفته اند!» این ترک گفتن، تداعی گر نوعی مفهوم بی وفایی و فرار و در واقع همان خیانتی است که به آن اشاره کردیم. گویی همه، به آن آرمانِ بی خیالی و زندگیِ پاریسی پشت کرده و تنهایش گذاشته اند. در صفحه ۶۱۵ هم راوی درباره صحنه ای ورود آلمانی ها به پاریس می گوید: «او (آینس) به همان روشی که برای مرده ای می گریند برای پاریس می گریست.» در صفحه ۶۹۳ هم چنین توصیفی درباره ظاهر پاریس اشغال شده وجود دارد: «ساختمان های پاریس، همچون اشیای خانگی به جا مانده از دارایی یک متوفی، همه را غمگین می کردند و اشک به چشم ها می آوردند.» نویسنده قصه در همان شرایطی که از لفظ شهر طاعون زده برای پاریس استفاده کرده، اوضاع عمومی را این گونه بوسیله تصویر صفحه اول یک روزنامه روایت می کند: «در صفحه اول عکسی بود از زنی که سگش را در کنار رودخانه می شست، و در زیر آن، این جمله نوشته بود: "پاریس همیشه پاریس خواهد ماند."» این نمونه البته مربوط به همان بحث فریب و پنهان کاری رسانه هاست و همان حال وهوایی که هنگام اشغال پاریس، رادیو بجای پوشش اخبار، مراسم نماز مس را پخش می کرده است.
پیش تر هنگام صحبت از شخصیت دسر، به خودکشی این شخصیت اشاره کردیم. در باب بحث شخصیت شهر پاریس در داستان «سقوط پاریس» فرازی هست که دسر قبل از خودکشی، پاریس را می بیند یا بهتر بگوییم مشاهده می کند. این فراز در صفحه ۶۴۹ به ۶۵۰ است و بدین سان است: «پشت فرمان که نشست پاریس را به نظر می آورد که در مه سیاهی پیچیده شده بود، و پناهندگان را با چرخ های دستی شان، و توده های آوار آویخته به روی هم را. او خواسته بود پاریس دوران کودکی خودرا حفظ کند و نجات دهد، پاریس عاشقان صید ماهی با قلاب را، پاریس فانوس های کاغذی را.»
پاریس اشغال شده از دید شخصیت دنیز هم، شهری است که تابلوها، پیراهن ها، لبخندها و خلاصه آخرین بقایای شرافت و حیثت در آن فروخته می شود (صفحه ۶۶۱) و تعبیر دیگری که نویسنده کتاب بعد از شهر طاعون زده برای پاریس آورده، در همین فرازها و «شهر جادوزده» است. تصویر بعدی از پاریس اشغال شده و در واقع پاریسِ مُرده، تصویری شاعرانه در صفحه ۶۶۲ است: «روی ایوان خانه ای یک گلدان شمعدانی از بی آبی خشک شده بود. قفسی هم دیده می شد که پرنده ای در داخل آن مرده بود.» تعبیر دیگر راوی داستان برای پاریس اشغال شده، «شهر منزوی» است که در امتداد همان تنهاگذاشتن پاریس توسط مردم قرار می گیرد. این تعبیر در صفحه ۶۹۳ آمده اما در همین صفحه از کتاب، شاهد صنعت جان بخشی هم هستیم. یعنی ایلیا ارنبورگ در این صفحه به شهر پاریس، جان بخشیده و شخصیت بخشی اش به این شهر در این فراز از کتاب، در تعامل و تقابل با مردمش تعریف می شود: «آینس در این چنین گذرانی تنها نبود و پاریس نیز به همان نحو می زیست. در آن روزها همه به جز از پاریس از چیز دیگری سخن نمی گفتند: همه یا پاریس را مسخره می کردند و یا به حالش دل می سوزاندند، ولی پاریس هیچ چیز حس نمی کرد و همچون بیماری بود که روی تخت عمل افتاده باشد و نتواند آن نقاب آغشته به کلروفوم را از چهره بردارد.»
در فرازهای منتهی به پایانِ داستان (صفحه ۷۰۵)، شهر پاریس از دید آندره، شهری شوم است که پناهگاه خیانت بوده است. اما راوی باردیگر با جانب داری مشخصی از پاریس، این «شهر آبرورفته» را از دید آندره همچنان زیبا می بیند و با بیان مطالب تاریخی و تزریق امید در همین صفحه می گوید: «ما خیلی چیزها دیده ایم، با این وجود، همان لوتس، همان مهد اولیه، یعنی همان پاریس بوده ایم و هستیم و خواهیم بود.» لوتس از شهرهای سرزمین گُل قدیم که محل آن در مرکز شهر پاریس امروزی بوده و این جملات هم در نطق خشماگین آندره به زیست شناس آلمانی در صحنه آخر گفته می شوند. در سطور و جملات پایانی داستان هم که پاریس به جسمی بی روح تشبیه می شود، راوی می گوید: «معماری و تخته بندی و قالب آن برجا بود ولی خود پاریس نه! پاریس شهر دیگری شده بود که آندره خودرا در آن بیگانه حس می کرد.» (صفحه ۷۰۶) در همان صفحه و در ادامه هم این جمله امیدبخش درج شده که نشان گر رویکرد کلی نویسنده درباره آینده است: «لیکن آسمان همان آسمان پیشین، همان آسمان برین پاریس بود.»
* جملات ادبی و ترجمه
در آخرین بخش از بررسی رمان «سقوط پاریس» به برخی جملات شاخص متن این کتاب اشاره می نماییم که دربردارنده ادبیات، توصیفات شاعرانه و البته زبان مترجم اثر هستند. نثر کلی این کتاب روان و بدون پیچیدگی است و تنها در بعضی فرازهاست که نویسنده از توصیفاتی از این دست بهره برده است؛ مثلاً «…تنها ماه همچون فانوسی که فراموش کرده باشند بردارند بر فراز بام ها آویخته مانده بود.» (صفحه ۳۸)
نویسنده در فرازهایی از ارجاعاتی به تاریخ باستان هم استفاده کرده؛ مثلاً اشاره به «کوه آوانتن» که یکی از هفت تپه حومه شهر روم و نزدیک رودخانه تیبر است و سال ۴۹۴ قبل از میلاد، مردم با شیورش مقابل اعیان شهر، به آن جا رفتند. در جای دیگری از داستان وقتی پل تسا می خواهد متن سخنرانی خودرا آماده کند، راوی قصه ارجاعی از کتاب مقدس می آورد: «می خواست قسمتی از نوشته یرمیا را در آن نقل کند، به سفر ایوب که رسید مکث کرد. از آن دوصفحه خواند و چنان تاثری به وی دست داد که انگار دارد سرگذشت خودش را می خواند: او نیز مانند ایوب همه چیزش را از دست داده و …» (صفحه ۳۴۸)
درباره زبان ترجمه هم باید به وفاداری مترجم؛ و ضمن آن به موارد معدودی اشاره نماییم که مترجم در آنها از ادبیات آرکائیک و همین طور فرهنگ وادبیات عامیانه و کوچه وبازار بهره برده است. مثلاً در طول کتاب، چندمرتبه با این جمله روبرو می شویم: «تو را چه می شود؟» و در صفحه ۳۲۹ هم چنین جمله ای داریم: «حالا که بحمدالله به خیر گذشت باید بروم و او را بیاورم.»
منبع: blackblog.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب